چکیده
امنیت آبی با توجه به وضعیت بحران آب در منطقه به یکی از موضوعات مهم در امنیت ملی کشور تبدیل شده است و عنصری حیاتی در تأمین امنیت انرژی و امنیت غذایی به حساب می‌آید. هدف از این تحقیق، ارزیابی وضعیت امنیت آب در حوضه‌های آبریز درجه دو و برآوردی از وضعیت امنیت آبی کل کشور است. امنیت آب کل در شش بعد امنیت منابع و مصارف آب، امنیت آب اجتماعی، امنیت آب اقتصادی، امنیت آب زیست‌محیطی، امنیت مخاطرات آبی و استقلال آبی ارزیابی شده است. در ابتدا بر اساس اطلاعات موجود در کشور، داده‌ها و شاخص‌هایی در هر یک از شش بعد امنیت آبی جمع‌آوری گردید. سپس ضرایب اهمیت شاخص‌های امنیت آبی با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل شبکه‌ای تعیین گردیدند. با استفاده از ضرایب اهمیت شاخص‌ها در هر دو مدل تصمیم‌گیری و مقادیر شاخص‌ها، امتیازی برای ابعاد امنیت آبی و امنیت آب کل در هر حوضه آبریز درجه دو کشور محاسبه شد. امتیازهای حاصل از دو روش مشابه یکدیگر به دست آمد که با توجه به توانایی روش تحلیل شبکه‌ای در مدل کردن شرایط واقعی امنیت آبی و محدودیت‌های روش تحلیل سلسله مراتبی، امتیازهای حاصل از مدل تحلیل شبکه‌ای برای ارزیابی نهایی وضعیت امنیت آبی استفاده شدند. در انتها حوضه‌های آبریز در هر یک از شش بعد امنیت آبی و امنیت آب کل رتبه‌بندی شدند. رویکرد این تحقیق مشابه رویکرد اندازه‌گیری امنیت آب در بانک توسعه آسیا بوده است که برای کشور‌های آسیا- اقیانوسیه به جز کشور ایران در سال‌های 2013 و 2016 محاسبه شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که ابعاد امنیت آب زیست‌محیطی و امنیت آب اجتماعی به ترتیب بیشترین و کم‌ترین امتیازها را در کل کشور داشته‌اند. در بعد امنیت آب زیست‌محیطی، کم‌ترین امتیاز مربوط به حوضه آبریز بلوچستان جنوبی و بیشترین امتیاز مربوط به حوضه آبریز تالش- تالاب انزلی است. در بعد امنیت آب اجتماعی، بیشترین امتیاز مربوط به حوضه آبریز کویر ابرقو- سیرجان و کم‌ترین امتیاز مربوط به حوضه آبریز هامون ماشکیل است. بعد از امنیت آب زیست‌محیطی در آخرین جایگاه، کم‌ترین امتیازها مربوط به امنیت منابع و مصارف آب و امنیت آب اقتصادی در کل کشور است که عدم بهره‌وری درست از منابع آب در بخش کشاورزی و صنعت و مصرف بی‌رویه آب به ویژه در کشاورزی را با توجه به پتانسیل منابع آب کل کشور نشان می‌دهد. حوضه‌های آبریز سفیدرود و مهارلو- بختگان به ترتیب ضعیف‌ترین و قوی‌ترین حوضه‌ها در امنیت آب اقتصادی و حوضه‌های آبریز دریاچه نمک و هراز- سفیدرود به ترتیب ضعیف‌ترین و قوی‌ترین حوضه‌ها در امنیت منابع و مصارف آب می‌باشند. در بعد امنیت مخاطرات آب، ضعیف‌ترین و قوی‌ترین حوضه‌های آبریز مربوط به بندرعباس سدیج و سفیدرود است و در بعد استقلال آبی؛ حوضه آبریز قره‌قوم کم‌ترین امتیاز و حوضه‌های آبریز مهارلوبختگان، ابرقوسیرجان، هامون‌جازموریان، کویر لوت و کویر درانجیر با کسب امتیاز یکسان قوی‌ترین حوضه‌ها می‌باشند. همچنین برترین و ضعیف‌ترین حوضه در امنیت آب کل که بر اساس شش بعد امنیت آب محاسبه شده است، به ترتیب حوضه‌های آبریز بندرعباس سدیج و هامون-هیرمند بوده است.
الناز ذکری (1396) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی کشاورزی – مهندسی منابع آب، دانشگاه تهران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی – دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی