چکیده
پژوهش پیش رو با هدف تحلیل گفتمان مسئلۀ آب ایران در روزنامه‌های سراسری دهۀ 90 انجام شده است. به این منظور با کاربرد روش تحلیل گفتمان انتقادی، مطالب روزنامه‌های شرق، ایران، کیهان و دنیای اقتصاد طی 9 سال (1/1/1390 تا 29/12/1398) بررسی شده‌اند. چارچوب مفهومی این تحقیق برگرفته از مفاهیم روزنامه‌نگاری توسعه و روزنامه‌نگاری محیط‌زیست است. طبق یافته‌ها، در گفتمان غالب روزنامۀ شرق سیاست‌های کلان و رویکرد نادرست توسعه، بحران را ایجاد کرده است. این گفتمان راه‌حل را تغییر سیاست‌ها و ساختارهای تولید و سازگاری با طبیعت قلمداد می‌کند. در گفتمان روزنامۀ ایران، ساختارهای کلان (اقتصاد سیاسی ایران، فردگرایی) سبب مصرف‌گرایی مردم شده‌اند و به این طریق بحران را ایجاد کرده‌اند. در گفتمان این روزنامه مردم باید برای حل مسئلۀ آب «صرفه‌جویی» کنند. این گفتمان در خدمت مسئولیت‌زدایی از دولت و رؤیت‌ناپذیر ساختن نقش آن در ایجاد بحران است. در گفتمان روزنامۀ دنیای اقتصاد ترکیبی از عوامل (نظام مالکیت دولتی آب، سیاستمداران، مردم و مسئولان) بحران را ایجاد کرده است. افزایش قیمت آب راهکاری است که این روزنامه برای حل بحران پیشنهاد می‌دهد. در گفتمان روزنامۀ کیهان، بحرانی بودن آب، حذف شده است و اقداماتی نظیر صرفه‌جویی، احداث سد و آبخیزداری از بحرانی شدن اوضاع جلوگیری می‌کنند. بنابراین، در صورتبندی گفتمانی روزنامه‌های ایران و کیهان، مشکلات مربوط به آب ناشی از سیاست‌ها و اعمال قدرت نیستند. این نوع صورتبندی گفتمانی را می‌توان محصول روزنامه‌نگاری توسعه‌ای دانست. در مقابل، ابعاد گسترده‌تری از مسئلۀ آب در روزنامه‌های شرق و دنیای اقتصاد رؤیت‌پذیر شده است. افزون بر این، در گفتمان غالب این روزنامه‌ها، ارزش آب به کالا و نهادۀ تولید فروکاسته شده است. به دنبال این امر «افزایش بهره‌وری آب» هدف در نظر گرفته شده و ایدئولوژی بازار عقل سلیم جلوه داده شده است.
سیده ثریا موسوی (1399) پایان نامه دکترا، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی
