چکیده
علاوه بر آثار فلزی، یکی از منابعی که شکوفایی فلزکاری دوره‌ی صفوی را به‌خوبی نشان می‌دهد، نگاره‌های برجای مانده از این دوره، به‌ویژه آثار شاهنامه شاه‌طهماسب می‌باشد، که از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. با نگاهی دقیق‌تر به این نگاره‌ها، گونه‌ی دیگری از آثار فلزکاری عصر صفوی مشاهده شده است که همان آب‌نماهای تصویر شده در برخی از نگاره‌ها می‌باشند. این مهم، سبب شده است که در راستای اهداف پژوهش و به‌دنبال جواب سؤالات اصلی تحقیق، از جمله این‌که: چه نقوش و فرم‌هایی در آب‌نماها مورد استفاده قرار گرفته؛ و چه ارتباطی میان نقوش و کارکرد آن‌ها می‌باشد؛ در کشف رابطه‌ی مفهومی آن‌ها گام برداشته شود. از آن‌جایی که امروزه در شهرهای مختلف کشور، شاهد حضور کمرنگ آب‌نما و استفاده‌ی اندک از قابلیت‌های فراوان نقوش دوره‌ی اسلامی در ساخت این آثار هستیم، ما را بر آن داشته است تا با نگاهی ویژه به نقوش و فرم آب‌نما در نگاره‌های شاهنامه شاه‌طهماسب، طرحی ملهم از آن نقوش در قالب آب‌نما ارائه دهیم. بنابراین جهت کشف صحت و سقم فرضیه‌های این پژوهش شامل این‌که: برخی از نقوش و فرم‌های به‌کار رفته در آب‌نماها شامل موجودات و حیوانات هستند؛ و این نقوش با مفاهیم و کارکرد آن‌ها در قالب آب‌نما ارتباط دارند؛ با استفاده از شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی، و بهره‌گیری از اطلاعات موجود در کتاب‌ها و مقالات مختلف و پژوهش‌های انجام شده، به مطالعه‌ی دقیق آب‌نماهای تصویر شده در نگاره‌های شاهنامه شاه‌طهماسب پرداخته شده است. در این راستا، ضمن تجزیه و تحلیل نقش و فرم آب‌نماها، دسته‌بندی آن‌ها صورت گرفته است. در روند این پژوهش، کارکرد مفهومی اژدها، شیر و پرندگانی چون اردک و شاهین، بررسی شده و ارتباط آن‌ها با آب‌نما مورد کنکاش قرار گرفته است. با‌توجه به آنالیز آن نقوش، این‌گونه برداشت شده است که نقش اژدها در مقایسه با سایر نقوش، به تعداد بیشتری در فرم آب‌نما به‌کار رفته است. لذا، مطالعات انجام شده در این پژوهش نشان می‌دهد که به‌دلیل تأثیر فرهنگ ملل مختلف در باور و هنر ایرانی و اسلامی، تمامی نقوش به‌کار رفته در آب‌نماهای تصویر شده در نگاره‌های شاهنامه شاه‌طهماسب به‌نوعی با آب ارتباط داشته‌اند و احتمالاً تصویر آن‌ها در آب‌نماهای موجود در نگاره‌ها، حاکی از همین علت می‌باشد.
مژده ثابت سروستانی (1394) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده هنرهای صناعی اسلامی.
