چکیده
مسئله کم‌آبی، بحران آب و مدیریت منابع آب به یکی از موضوعات کلیدی دولتی در سال‌های اخیر در ایران بدل شده است. اما مسئله امنیت آب در ایران موضوعی است که کمتر به آن توجه شده است. بر خلاف روش‌های معمول صورت گرفته در مطالعات پیشین، در پژوهش حاضر برای محاسبه امنیت آب از نظریه فاجعه و سیستم ارزیابی چند شاخصه برای محاسبه شاخص امنیت آب استفاده شده است. زیر شاخص‌های اصلی امنیت آب شامل امنیت محیط خارجی، امنیت منابع آب، امنیت اقتصادی آب، امنیت اجتماعی آب و در نهایت امنیت محیط زیستی آب است. نتایج حاصل از محاسبه امنیت آب طی دوره 1368-1394 نشان دهنده سیر نزولی روند امنیت آب و شاخص‌های زیر مجموعه آن است که نشان از بدتر شدن وضعیت امنیت آب در ایران طی سال‌های مورد مطالعه است. به عبارت دیگر، با ادامه روند فعلی چه از نظر منابع و چه از نظر مدیریت تولید و مصرف وضعیت منابع آبی کشور رفته رفته در حال از بین رفتن است و ایران از نظر منابع آب در حال فقیرتر شدن است. در این رساله علاوه بر شاخص امنیت آب شاخص فقر آب نیز محاسبه شده است. زیر شاخص‌های مورد استفاده در محاسبه شاخص فقر آب شامل منابع آب، دسترسی به آب، ظرفیت سفره‌های زیر زمینی، استفاده از منابع آب و تمامیت زیست‌محیطی است. نتایج حاصل از محاسبه شاخص فقر آب طی دوره مورد مطالعه نشان دهنده سیر صعودی روند این شاخص و مولفه‌های زیر مجموعه آن است. در ادامه با استفاده از روش توبیت تاثیر عوامل اقتصادی بر امنیت آب و فقر آب طی چند مدل اقتصاد سنجی برآورد گردید. در این مدل‌ها متغیر ارزش افزوده بخش کشاورزی به تولید ناخالص داخلی متغیری بود که همواره بر امنیت آب از لحاظ آماری تاثیر معنی‌داری داشت. در تحلیل حساسیت‌های انجام شده در زمانی که مدل از دو یا سه متغیر مستقل فقط تشکیل شده بود، ملاحضه گردید که متغیرهای تولید ناخالص داخلی، شاخص توسعه انسانی و جمعیت در کنار ارزش افزوده بخش کشاورزی به تولید ناخالص داخلی تاثیر معنی‌داری بر امنیت آب داشتند. در سری دوم مدل‌های برآوردی با الگوی توبیت صرفا جمعیت تنها متغیری بود که تاثیر آن بر فقر آب معنی‌دار بود. بر اساس یافته‌های تحقیق پیشنهاد می‌گردد که در طی برنامه‌های اقتصادی 5 ساله جاری و طی برنامه‌های اقتصادی بعدی در کنار چشم انداز 20 ساله 1404 به جای نگرش صرف به داشتن رشد اقتصادی 5 یا 6 درصدی به عنوان هدف و یا رسیدن به توسعه اقتصادی به هر قیمتی، به مقوله توسعه اقتصادی پایدار و رشد اقتصادی سبز بیش از پیش توجه شود. صرف رسیدن به رشد اقتصادی بالا به هر قیمتی، نتیجه‌ای به جز از بین رفتن منابع طبیعی، منابع انرژی خشک شدن دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودخانه ها ندارد.
امین تسلیمی بابلی (1397) پایان‌نامه دکتری تخصصی PhD) )، رشته علوم اقتصادی، دانشگاه تبریز، دانشکده اقتصاد و مدیریت.