چکیده
این پژوهش به تحلیل نقش سرمایههای معیشتی در تابآوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی در شهرستان همدان میپردازد. با توجه به اهمیت تابآوری در مواجهه با بحرانهای طبیعی، هدف اصلی این مطالعه شناسایی و بررسی اثرات انواع مختلف سرمایههای معیشتی بر رفتارهای تابآورانه خانوارها در برابر خشکسالی است. برای دستیابی به این هدف، از روش توصیفی-همبستگی و نمونهگیری تصادفی چندمرحلهای استفاده شد و در نهایت 384 خانوار روستایی به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. نتایج تحلیل دادهها نشان میدهد که میانگین سرمایههای مالی، فیزیکی و طبیعی در میان خانوارهای مورد مطالعه بهطور معناداری کمتر از حد متوسط ارزیابی شده است، در حالی که میانگین سرمایههای اجتماعی و انسانی بالاتر از حد متوسط به دست آمده است. این وضعیت، ناپایداری معیشت را در میان خانوارها نمایان میسازد و بهویژه در شرایط خشکسالی، میتواند به بروز مشکلات جدیتری منجر شود. بهطور خاص، یافتهها نشان میدهند که 75 درصد از واریانس رفتارهای تابآورانه خانوارها به وسیله سرمایههای معیشتی شامل سرمایههای مالی، انسانی، طبیعی، فیزیکی و اجتماعی تبیین میشود. در این میان، سرمایه انسانی به تنهایی 12 درصد از واریانس را تبیین کرده و با ورود سایر متغیرها، این درصد به 75 درصد افزایش مییابد. این امر نشاندهنده اهمیت هر یک از انواع سرمایهها بهصورت مستقل و همچنین بهصورت ترکیبی در تقویت تابآوری و توانایی خانوارها در مدیریت بحرانهای ناشی از خشکسالی است. یافتههای این پژوهش همچنین بر ضرورت تقویت سرمایههای مالی و فیزیکی، بهبود دسترسی به تسهیلات مالی و اجرای برنامههای آموزشی به منظور افزایش آگاهی و مهارتهای فردی و جمعی در جوامع روستایی تأکید میکند. بهویژه، با توجه به ناپایداری معیشت و درآمد اندک خانوارها، توجه به بهبود وضعیت مالی و فیزیکی میتواند به افزایش تابآوری و کاهش آسیبپذیری این خانوارها کمک کند.در نهایت، نتایج این پژوهش میتواند بهعنوان مبنایی برای سیاستگذاران و برنامهریزان در جهت توسعه پایدار و تقویت تابآوری خانوارهای روستایی در برابر چالشهای محیطی و اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد. لذا پیشنهاد میشود که در برنامهریزیهای توسعهای، توجه ویژهای به بهبود وضعیت مالی و فیزیکی خانوارها و بهرهبرداری از ظرفیتهای اجتماعی و انسانی موجود در جوامع روستایی صورت گیرد.
سیدعلیرضا کمالی (1403) پایاننامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی کشاورزی – ترویج و آموزش کشاورزی ـ توسعه روستایی، دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده کشاورزی.
