چکیده
پیوند میان امنیت ملی و آب در عصر حاضر یکی از ارکان اصلی مسائل دولت‌ها در روابط منطقه‌ای و بین‌المللی است. در وابستگی امنیتی‌ای که کشورهای مجموعه‌های امنیتی با هم دارند و قابل اغماض هم نیست، منابع آب مشترک، این نوع وابستگی را دوچندان می‌کند. با تهدیدات زیست‌محیطی که به دلایل سوءمدیریتی، افزایش جمعیت، کاهش منابع و … نمایان شده است، منابع آب و نحوه برداشت و دسترسی به آن، یکی از دغدغه‌های مهم دولت‌هایی که با بحران کم‌آبی مواجه هستند بدل گشته است. این مهم در مجموعه‌هایی هیدروپولیتیکی، امنیت ملی را بیشتر درگیر می‌کند. با هر نوع چالش در روابط میان کشورهای این مجموعه‌ها، نحوه بهره‌برداری از منابع آب مشترک مانند رودخانه‌ها، تحت تأثیر قرار می‌گیرد؛ به ویژه برای کشورهایی که در بالادست یا پایین‌دست قرار دارند، نوع برداشت و بهره‌برداری متفاوت خواهد شد. این مسئله باعث شده تا این مقاله به این موضوع بپردازد. هدف اصلی مقاله، واکاوی مسائل هیدروپولیتیکی در روابط ایران و عراق در محدوده استان‌های کرمانشاه و ایلام است که با روش کیفی و با رویکرد و ماهیت روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و سایت‌های اینترنتی انجام گرفته است. پرسش اصلی مطرح‌شده این است که آیا تهدید امنیت آبی در منطقه غرب کشور به تهدید امنیت ملی دو کشور ایران و عراق می‌انجامد؟ یافته‌ها نشان می‌دهند با توجه به نیاز استان‌های مرزی کرمانشاه و ایلام در ایران به منابع آب برای کشاورزی و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در این دو استان، همچنین وابستگی مردم عراق به آب رودهای دجله و فرات و چالش‌هایی که این کشور با ترکیه و سوریه دارد، روابط هیدروپولیتیکی بین دو کشور ایران و عراق رو به چالش است. همچنین باید به این نکات نیز اشاره کرد که وضعیت آینده روابط هیدروپولیتیکی دو کشور، متأثر از ثابت بودن میزان ذخایر آب تجدیدپذیر، افزایش جمعیت، بالا رفتن کیفیت زندگی، توسعه صنایع و کشاورزی و خشکسالی خواهد بود که رودخانه‌های مرزی، نقشی به مراتب بیشتر در تأمین منابع آبی پیدا خواهند کرد؛ بنابراین، منطقه غربی کشور به عنوان یکی از حوضه‌های آبریز ایران در مجموعه هیدروپولیتیکی حوضه دجله و فرات، با چالش‌هایی در بهره‌برداری از منابع آب روبه‌رو است و روابط هیدروپولیتیک ایران و عراق، امنیت ملی دو کشور را تهدید می‌کند.
یوسف فیضی، یوسف زین‌العابدین‌عموقین، علیرضا عباسی و حجت مهکویی، نشریه علمی مدیریت و پژوهش‌های دفاعی، دوره 20، شماره 92، شماره پیاپی 92، فصلنامه تابستان، شهریور 1400، صفحه 101-67 .
