چارچوب برنامه‌ریزی فضایی نوآورانه برای توسعه پایدار منابع آبی استان خوزستان

چکیده

فشارهای رشد سریع اقتصادی، افزایش جمعیت و گرم شدن جهانی هوای کره زمین، دسترسی به منابع آب شیرین طبیعی را گسترش می‌دهد که برای رونق اقتصادی و زندگی انسان دارای اهمیت است. منابع آب در یک سیستم اقتصادی _ اجتماعی پیچیده، متاثر از تقاضای آب و همچنین پیامدهای محیط‌زیستی، آلودگی و تخلیه زباله به هم پیچیده شده‌اند. برآوردها نشان می‌دهد در سال 2100، جمعیت کره زمین از 7.3 میلیارد نفر فعلی به 11.2 میلیارد نفر خواهد رسید. تامین منابع آب پایدار، امری دشوار در بسیاری از محیط‌های شهری است. این امر ناشی از فشارهای مربوط به اشاره شده و افزایش تقاضای سرانه آب است. علاوه بر این، تغییر اقلیم بر چرخه طبیعی آب در بسیاری از مکان‌ها تاثیر می‌گذارد و تاثیر قابل‌توجهی برای آینده خواهد داشت. در این میان برنامه‌ریزی فضایی به طور عمده یک تابع بخش عمومی برای تاثیر بر توزیع فضایی فعالیت‌های آینده است. هدف از آن ایجاد یک سازمان سرزمینی منطقی‌تر از کاربری‌های زمین و ارتباط بین آن‌ها، متعادل کردن نیازهای توسعه با نیاز به حفاظت از محیط‌زیست و دستیابی به اهداف اجتماعی و اقتصادی است. مسئولین برنامه‌ریزی مسئولیت دارند تا اطمینان حاصل کنند که پیامدهای آب توسعه‌های جدید و تغییرات پیشنهادی در کاربری اراضی در طول آماده‌سازی برنامه فضایی در نظر گرفته شده‌است. اگر سیستم‌های برنامه‌ریزی قادر نباشند از نظر تشویق استفاده پایدار از منابع آب، مشکلات منابع آب و اثرات زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مرتبط با آن‌ها، فعالیت‌های توسعه و فرصت‌های آینده را محدود خواهند کرد. این پایان‌نامه در پی ترسیم ارتباط برنامه‌ریزی فضایی با مسائل محیط‌زیستی و به طور مشخص موضع آب از طریق مبحث توسعه پایدار که عرصه‌های تغییر در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیط‌زیستی و نهادی را فراهم می‌آورد است. در همین راستا به منظور دستیابی به مقصود اصلی این پژوهش که نقش برنامه‌ریزی فضایی در مواجهه با بحران آب و نیز شناخت و تحلیل راهبردهای برنامه‌ریزی فضایی در جهت توسعه پایدار منابع آب در استان خوزستان از این منظر ابتدا با بررسی ادبیادت نظری پژوهش به بررسی برنامه‌ریزی فضایی، توسعه پایدار، موضوع آب و ارتباط آن با برنامه‌ریزی فضایی در جهت پایداری منابع آب پرداخته شد که چهارچوب نظری آن بر اساس مبانی یاد شده ارائه شد. معیارها و شاخص‌های پژوهش با توجه مبانی نظری استخراج شده، پژوهش حاضر از نوع کاربردی و ماهیت آن توصیفی _ تحلیلی بوده، روش شناسی که در فصل سوم صورت گرفته پژوهش را در سه گام طراحی کرده، گام اول با گردآوری اطلاعات، مطالعه اسناد کتابخانه‌ای و مدارک و مشاهده شکل گرفته و سپس به سنجش داده‌ها در حوزه اجتماعی و جمعتی، اقتصادی، محیط‌زیستی و زیرساختی از طریق روش‌های تحلیل فضایی و آماری، گام دوم مدلسازی و سناریوی‌نویسی و شبیه‌سازی توسط نرم‌افزار Water Evaluation And Planning System انجام شده است و در گام سوم نتایج حاصل از دو گام قبلی و همچنین عوامل بیرونی و درونی مشخص شده و با استفاده از چهارچوب پیشنهادی برای به کارگیری فن SWOT در برنامه‌ریزی فضایی مبتنی بر تفکر راهبردی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت ترسیم شده. و راهبردها و سیاست‌های ارائه شده بر مبنای تجزیه و تحلیل هست که در فصل چهار با توجه به شناخت کلی محدوده مورد مطالعه حاصل شده است. استان خوزستان با مساحت 64236 کیلومتر مربع درجنوب غربی ایران واقع شده است، این استان 3746772 جمعیت دارد. استان خوزستان در حالی که قطب کشاورزی محسوب می‌شود که بیشترین ارزش افزوده را نیز در منابع نفت و گاز دارد اما امروزه با بحران آب مواجهه شده است. در نهایت روشن گردید که شرایط موجود استان خوزستان با ادامه روند کنونی بحران آب جدی و چالش‌برانگیز تر می‌شود و برای جلوگیری از تشدید این بحران باید در پی برنامه‌ریزی استقرار و ایجاد صنایع و کارخانه‌ها کم آب بر، جلوگیری از بهره‌برداری غیرضروری از رودخانه دائمی موجود در سطح منطقه، حفظ و تقویت شرایط برداشت از آبهای سطحی استان در زمینه توسعه کشاورزی و صنعت، بهره ببرد.

محسن پیامنی (1402) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته شهرسازی – برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی.