بررسی پتانسیل استحصال آب باران برای بهبود مدیریت و بهره‌برداری از مراتع دشت آق‌قلا

چکیده

آب نقش کلیدی در زندگی و تداوم حیات بشری برعهده دارد. بطوریکه اکثر تمدن‌های اولیه در مسیر رودخانه‌ها به وجود آمده است. ساکنین مناطق خشک و نیمه‌خشک از دیرباز نسبت به جمع‌آوری آب باران و استفاده از آن برای برای برطرف کردن نیازهای خود استفاده می‌کرده‌اند. بخش شمالی استان گلستان (ترکمن صحرا) به دلیل دشتی بودن و قرار داشتن در قسمت‌های خشک و نیمه‌خشک استان و همچنین نداشتن سیستم آبرسانی کامل در گذشته، برای برطرف کردن مشکلات آب شرب خود به جمع‌آوری آب باران از سطوح بام منازل خود اقدام می‌کرده‌اند. با در نظر گرفتن پیشینه‌ی آشنایی ساکنین بومی منطقه با مفهوم و کارکرد سیستم استحصال آب باران برای تأمین نیاز خانگی، تحقیق حاضر با عنوان بررسی پتانسیل استحصال آب باران در سطح مراتع شمال شهرستان آق‌قلا برای بهبود مدیریت و بهره‌برداری از آن از طریق تأمین آب شرب مورد نیاز دام‌ها می‌باشد. روش کنونی تأمین آب در این مراتع حمل آب به وسیله تراکتور و تانکرها از خارج از سطح مراتع می‌باشد، که بدلیل تردد زیاد باعث تخریب مراتع و پدیدار شدن پدیده شوم بیابانزایی شده است. هدف مطالعه صورت گرفته این است که با امکان‌سنجی استحصال آب باران به منظور تأمین آب شرب دام در سطح مراتع، بتوان باعث کاهش تردد تانکرها و تخریب مراتع گردید. از سوی دیگر چرای دام در سطح مراتع کاملاً به وجود منابع آبی و پراکنش مناسب آن وابسته است. با در نظر گرفتن معیارهای فاصله از منابع آب، فاصله از دامداری، تراکم دام در سامان عرفی، شاخص نرمال‌شده تفاوت پوشش گیاهی (NDVI)، فاصله از جاده، درصد شیب، فاصله از مناطق مسکونی و بافت خاک و با اختصاص وزن به آن‌ها به ترتیب 2/0، 17/0، 17/0، 15/0، 1/0، 08/0، 07/0، 06/0 با استفاده از نظرات کارشناسی و با استفاده از رابطه فازی MCE به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) نسبت به تهیه نقشه پتانسیل استحصال آب باران به منظور تأمین آب شرب دام اقدام گردید. همچنین نتایج برآورد هزینه احداث یک سطح عایق به همراه مخزن ذخیره (آب‌انبار) و مقایسه آن با هزینه‌های روش موجود (حمل به وسیله تانکر)، اقتصادی بودن هزینه احداث سیستم سطوح آبگیر عایق و استحصال آب باران را تائید می‌کند. نتایج پرسشنامه‌های تدوینی بهره‌برداران در رابطه با میزان تمایل آنان نسبت به احداث و استفاده از سامانه‌های استحصال آب باران نشان داد که از بین 107 بهره‌بردار تقریباً 70 درصد، تمایل به احداث و استفاده از سامانه‌های استحصال آب باران دارند. که این امر نشان دهنده‌ی آمادگی بالا برای پذیرش این سیستم در منطقه است. نتایج اجرای مدل غیرپارامتریک لجستیک نشان داد ضریب متغیرهای کاهش پوشش گیاهی در سال‌های اخیر، جمع شدن آب در چاله‌ها بعد از بارندگی، سابقه شرکت در کلاس‌های ترویجی در مورد جمع‌آوری آب، میزان مشارکت در طرح‌های مرتعداری و صرفه اقتصادی استحصال آب باران بر میزان تمایل یا عدم تمایل بهره‌برداران به احداث سامانه‌های استحصال آب باران تأثیر دارد.

هسل پوری (1397) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی منابع طبیعی – آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده مرتع و آبخیزداری.