چکیده
هدف: بحث تغییرات محیطی درحال حاضر بهعنوان یکی از مهمترین چالشهای فراروی جامعه جهانی مطرح بوده و یکی از گستردهترین مباحث علمی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی در سطوح مختلف جهان را به خود اختصاص داده است. وقوع خشکسالیهای شدید و مستمر، در دورههای زمانی مختلف بسیاری از نقاط کره زمین را مورد تهدید قرار داده و باعث تحولات سریع و عمیقی در سطوح توسعه اقتصادی و اجتماعی بوده است. کشور ایران علیالخصوص منطقه خاورمیانه و ایران از این قائده مستثنی نبوده است. خشک شدن منابع آبی از جمله دریاچه ارومیه از نمودهای بارز این تغییرات میباشد که همواره مشکلاتی را برای سکونتگاههای اطراف خود به همراه داشته است.
روششناسی پژوهش: این پژوهش، با نگاه آیندهپژوهانه به شناسایی مهمترین پیامدهای زیستمحیطی، اقتصادی و زیستمحیطی اثرگذار در عدم تعادلهای فضایی سکونتگاههای انسانی پیرامون دریاچه ارومیه پرداخته است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی، از نظر ماهیت دادهها آمیخته و بر اساس روش گردآوری دادهها، اسنادی و پیمایشی و قلمرو تحقیق نیز حوضه آبریز دریاچه ارومیه میباشد. جامعه آماری این تحقیق شامل خبرگان و برنامهریزان در منطقه مورد مطالعه میباشد که بـه روش (گلوله برفی) 35 نفر بـه عنوان نمونه انتخاب شدهاند. از ماتریس تاثیرات متقاطع در محیط نرمافزار میکمک جهت شناسایی نیروهای پیشران، از ضریب مکانی (LQ) و تخمین تراکم کرنل در محیط نرمافزاریARC GIS برای تجزیه و تحلیل دادهها و اطلاعات و در نهایت از نرم افزار سناریو ویزارد جهت تهیه بستههای سناریو استفاده شده است.
یافتهها: یافتهها نشان میدهد، کاهش سطح آبهای زیرزمینی، از بین رفتن اراضی کشاورزی، شوری آب و خاک و کاهش سطح مراتع با اثرگذاری بالا بعنوان نیروهای پیشران زیست محیطی، کاهش اشتغال در بخش کشاورزی، بعنوان نیروهای پیشران اقتصادی و در نهایت، فقر از مهمترین و راهبردیترین پیامدهای اجتماعی ناشی از کاهش سطح آب دریاچه خواهد بود. همچنین، مهاجرت بعنوان اثرگذارترین عامل در کنش فضایی در سازمانیابی فضایی منطقه شناخته شد. در نهایت سه سناریو محتمل، سناریو خوشبینانه (احیای دریاچه)، سناریو بینابین (احیای ناقص دریاچه) و درنهایت سناریو بدبینانه ( افول وضع موجود) بدست آمد که از میان آنها سناریو بدبینانه و بینابین با توجه شرایط کنونی، احتمال وقوع بیشتری خواهد داشت. نتیجهگیری: در یک جمعبندی کلی میتوان گفت که کاهش سطح آب دریاچه تاثیر زیادی بر عدم تعادل سازمان فضایی سکونتگاههای این حوضه داشته و در صورت عدم برنامهریزی جهت مقابله با این پیامدها شاهد گسست فضایی و در نهایت باعث بدتر شدن اوضاع و ناامنی در این منطقه خواهیم بود.
سمیه محمدی حمیدی (1400) پایاننامه دکتری تخصصی( PhD) رشته جغرافیا – جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی.