ارزیابی اقتصادی خسارات زیست‌محیطی ناشی از خشکی تالاب هامون در منطقه سیستان

چکیده

تالاب‌ها در جریان توسعه کشورها نقشی بسیار مهم در رفاه جامعه از طریق تامین کالاها و خدماتی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرند، ایفا می‌کنند و به همین دلیل دارای ارزش می‌باشند. بخشی از این کالاها و خدمات به صورت مصرفی و بخشی دیگر به صورت غیرمصرفی مورد استفاده واقع می‌شود. از جمله‌ی این کالاها می‌توان به استفاده‌ی تفریحی (به عنوان ارزش‌های غیرمصرفی)، گوشت برداشتی (به عنوان ارزش‌های مصرفی مستقیم) و جذب کربن، تولید اکسیژن، حفظ آب و حفظ خاک (به عنوان ارزش‌های مصرفی غیرمستقیم) اشاره داشت. علاوه بر ارزش‌های استفاده‌ای، تالاب‌ها ارزش‌های دیگری نیز دارند؛ این ارزش‌ها مبالغی می‌باشند که افراد تمایل دارند، برای حفاظت از تالاب‌ها به منظور استفاده از آنها در آینده، بهره‌مندی نسل‌های آتی از آنها و برای اینکه فقط وجود داشته باشند (چه استفاده‌ای از آنها بشود و چه مورد استفاده قرار نگیرند) بپردازند. به این قبیل ارزش‌های غیراستفاده‌ای ارزش‌های حفاظتی نیز گفته می‌شود. در این رساله، ارزش کالاها و خدمات اکوسیستم تالاب هامون در قالب کارکردهای اساسی تولیدی (ارزش محصولات گوشتی)، تنظیمی (ارزش‌های جذب کربن، تولید اکسیژن، حفظ آب و حفظ خاک)، اطلاعاتی (ارزش‌های تفریحی و حفاظتی) ، زیستگاهی (ارزش حفاظتی حیات وحش) و کارکرد حفظ سلامت به منظور ارزیابی اقتصادی خسارات ناشی از خشکی تالاب برآورد گردید. اطلاعات مورد نیاز برای برآورد ارزش کارکرد اطلاعاتی و زیستگاهی با استفاده از پرسشنامه جمع‌آوری شد. ولی اطلاعات لازم برای برآورد ارزش کارکردهای تولیدی و تنظیمی از سازمان‌های حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و مطالعات گذشته اخذ گردید. ارزش تفریحی تالاب هامون به عنوان ارزش تفریحی اکوسیستم جنگلی تالاب هامون، با جمع آوری اطلاعات از 150 نفر در روستاهای حاشیه تالاب و روش ارزش‌گذاری مشروط برآورد گردید. برای برآورد ارزش کارکردهای اطلاعاتی و زیستگاهی نیز روش ارزش‌گذاری مشروط مورد استفاده قرار گرفت. ارزش کارکردهای تولیدی و تنظیمی نیز با استفاده از روش‌های ارزش‌گذاری بازاری، هزینه جایگزین و ارزش گذاری سایه ای برآورد گردید. ارزش‌های برآورد شده برای اکوسیستم تالاب هامون دو کاربرد عمده دارند: اول، در تحلیل هزینه- فایده، جلب حمایت‌های اقتصادی برای حفاظت از تالاب هامون و تعیین میزان خسارت خشکی و نابودی تالاب به کار می‌رود. دوم اینکه ارزش‌های برآورد شده می‌تواند در تولید درآمد ناخالص داخلی مورد استفاده قرار گیرد. نتایج حاکی از آن است که ارزش کارکرد‌های تنظیم گاز (جذب کربن و تولید اکسیژن)، 86920، حفظ خاک 6468/19 و حفظ آب 71683/2 میلیون ریال و کل ارزش کارکرد‌های تنظیمی تالاب هامون 165/071 میلیارد ریال می‌باشد به طوری‌که با خشکی تالاب معادل این مقدار ارزش، خسارت در بخش کارکرد‌های تنظیمی ایجاد شده است. همچنین خسارت وارده به بخش‌های تولیدی، زیستگاهی و اطلاعاتی به ترتیب معادل 2701/19، 333/75 و 644/82 میلیارد ریال برآورد گردید. در حوزه سلامت با خشکی کامل تالاب هامون بر اساس نتایج به دست آمده میزان خسارت وارده در حوزه بیماری‌های تنفسی و بیماری‌های قلبی و عروقی به ترتیب معادل 17/1 و 5/8 میلیارد ریال محاسبه گردید. همچنین همزمان با خشکی کامل سطح تالاب هامون، 0/049 درصد نرخ مرگ و میر در منطقه سیستان ناشی از گرد و غبار برخاسته از سطح خشک تالاب می‌باشد. کل هزینه‌های مورد نیاز جهت برنامه‌ریزی ، پیشگیری و مراقبت از مواجهه با عوامل آسیب‌رسان ریز گردها بر سلامت مردم منطقه سیستان معادل 58/094/000/000 ریال برآورد شده است.

مجید دهمرده (1394) پایان‌نامه دکتری تخصصیPhD) )، رشته علوم اقتصادی – اقتصاد کشاورزی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده علوم اقتصادی.