چکیده
تالاب قره‌قشلاق با مساحت 22 هزار هکتار در حاشیه دریاچه ارومیه قرار دارد و به‌عنوان یک پشتوانه زیستگاهی و منبع آب در منطقه می‌باشد. این تالاب فراهم‌کننده خدمات فراوان از قبیل زراعت، پرورش ماهی، دامداری، باغداری، زندگی روستایی و گلیم‌بافی وفرش بافی، تفریحی و گردشگری طبیعت، شکار و تنوع معیشت بوده است. ارزشگذاری تنها یک فاکتور در تلاش جهت ارتقای منابع محیط زیستی همچون تالاب‌ها است. توجه به طبیعت و جامعه از طریق ارزشگذاری خدمات اکوسیستمی میسر است. مطالعه حاضر با موضوع ارزیابی و ارزشگذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی محدوده مطالعاتی تالاب قره‌قشلاق با هدف شناخت نوع تالاب و کارکردهای شاخص تالاب قره‌قشلاق بوده تا با پهنه‌بندی و تعیین ارزش و عرضه خدمات اکوسیستمی بتوان با برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی مدیریتی تالاب مذکور، توسعه و کارکرد پایدار تالاب را فراهم نمود. شناسایی محدوده مورد مطالعه با استفاده از منابع سازمان حفاظت محیط زیست تحت عنوان منطقه مطالعاتی تالاب قره‌قشلاق اولین گام جهت شناخت ویژگی و نوع تالاب بر اساس تعریف سایت رامسر بوده است و با شناخت نوع تالاب، کارکردها و خدمات اکوسیستمی تالاب قره‌قشلاق بر اساس دستورالعمل ارزشگذاری تالاب‌ها (حفاظت محیط زیست) مشخص شد. نظر به ارزیابی خدمات اکوسیستم آبی و ویژگی نوع تالاب (مصبی)، کارکردهای شاخص تالاب قره‌قشلاق خدمات اکوسیستمی زیستگاهی و پرورش ماهی تعیین گردید که جهت بررسی کارکردها، ویژگی‌های محیطی از جمله هیدرولوژی، فیزیوگرافی و بیولوژی تالاب شناسایی شد و همچنین جهت استفاده از روش‌های ترکیبی مدلسازی و سناریوسازی در محیط نرم افزار اینوست از طبقه‌بندی تصاویر ماهواره‌ای با استفاده از روش طبقه‌بندی نظارت شده برای به دست آوردن نقشه پایه کاربری اراضی استفاده گردید. در این تحقیق به منظور تحلیل همبستگی مکانی خدمات اکوسیستم مورد بررسی از آماره همبستگی موران استفاده شد. این شاخص عددی می‌دهد که با استفاده از آن می‌توان پراکنده بودن یا متمرکز بودن پدیده‌ها یا داده‌های مکانی را اندازه‌گیری نمود. جهت برآورد ارزش‌های غیراستفاده‌ای نیز از روش ارزشگذاری مشروط استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد در محدوده تالاب قره‌قشلاق 13 نوع کاربری وجود دارد که حدود 46 درصد از محدوده دارای کاربری زراعی بوده و حدود 28 درصد اراضی شوره‌زار است که پهنه‌های خدمت زیستگاهی اکوسیستمی تالاب قره‌قشلاق با مدیریت بهینه کاربری اراضی همخوانی دارد و ارزش اقتصادی کارکرد پرورش آبزیان در ضلع جنوب غربی محدوده، باعث حفظ و تثبیت ارزش کارکرد زیستگاهی تالاب قره‌قشلاق می‌باشدکه به میزان 2232 هکتار از سطح محدوده برای پرورش ماهی مناسب بوده و به میزان 1041142 کیلوگرم ماهی تولیدکرده است که درآمد خالص 4059 (هزار دلار) بوده و ارزش فعلی خالص 1946 (هزار دلار) در مزارع برآورد گردیده است و با توجه به پراکنش خدمات اکوسیستمی برای کارکردهای زیستگاهی و پرورش ماهی، و بررسی بر اساس شاخص موران به میزان 62/0 از توزیع تصادفی پیروی نمی‌کند، که نشان از همبستگی بالا و خوشه‌ای بودن توزیع می‌باشد. آنالیز نقاط داغ در محدوده قره‌قشلاق نشان می‌دهد ضلع جنوب غربی محدوده که شامل تالاب، محل پرورش ماهی و رودخانه زرینه‌رود است دارای بیشترین ارزش و در ضلع شرقی محدوده که کاربری زراعی می‌باشد، کمترین ارزش و یا همبستگی وجود دارد. در مرکز محدوده همبستگی وجود ندارد. با توجه متوسط درآمد هر خانوار به میزان 000/000/50 ریال تمایل به پرداخت جمعا 000/400/470/14 ریال در سال می‌باشد.
نفیسه رضاپوراندبیلی (1401) دکتری تخصصیPhD) )، رشته مهندسی منابع طبیعی – محیط‌زیست ـ ارزیابی و آمایش سرزمین، دانشگاه ملایر، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست.