تحلیل و ارزیابی آثار احتمالی اقتصادی و زیست‌محیطی انتقال بین حوضه‌ای آب از کارون به زاینده‌رود (مطالعه موردی: طرح انتقال آب بهشت آباد)

چکیده

حوضه‌ی آبریز کارون یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین حوضه‌های آبریز کشور از لحاظ مدیریت منابع آب است. آورد مناسب رودخانه‌های حوضه کارون و واقع شدن آن در نزدیکی دشت‌های کم‌آب مرکزی، موجب شده است این حوضه همواره به عنوان گزینه‌ای پیشنهادی برای رفع کمبود آب مناطق مجاور، مطرح باشد. تاکنون چندین طرح انتقال آب از حوضه کارون به خارج از حوضه مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. در سال‌های اخیر نیز طرح بهشت‌آباد برای انتقال 580 میلیون مترمکعب آب از این حوضه به حوضه زاینده‌رود برای مصارف شرب استان‌های اصفهان، کرمان و یزد، مطرح شده است. طرح‌های بین‌حوضه‌ای به لحاظ اهمیت و حساسیت فوق‌العاده و گستردگی مناطق تحت تأثیر، از جمله طرح‌هایی هستند که با مناقشه‌های زیادی مواجهند. اجرای این طرح‌ها، منشأ تغییرات زیادی در حوضه‌های مبدأ و مقصد می‌باشد و ضروری است قبل از اجرا و تصمیم‌گیری نهایی، کلیه‌ی آثار و پیامدهای بالقوه‌ی آن‌ها شناسایی و مورد ارزیابی قرار گیرد. با توجه به اهمیت طرح انتقال آب بهشت‌آباد و مناقشات زیادی که تاکنون به همراه داشته، مطالعه حاضر با هدف تحلیل و ارزیابی آثار احتمالی اقتصادی و زیست‌محیطی این طرح صورت گرفته است. دوره مورد بررسی سال‌های 2040-2021 و محدوده‌ی مورد بررسی، حوضه آبریز رودخانه کارون از سرچشمه تا محل اتصال رودخانه دز به آن می‌باشد. برای دستیابی به اهداف مطالعه از روش‌های هیدرولوژیکی برای محاسبه نیاز آب زیست‌محیطی رودخانه‌ها، از ریزمقیاس‌نمایی پیش‌بینی‌های مدل‌های اقلیمی جهانی (با استفاده از نرم‌افزار CCT) برای پیش‌بینی شرایط اقلیمی و از الگوی هیدرواقتصادی (در بخش اقتصادی، از الگوی برنامه‌ریزی ریاضی مثبت و در بخش هیدرولوژیکی، از روش MABIA در نرم‌افزار WEAP) بهره گرفته شده است. براساس نتایج حاصل، در صورتی‌که طرح کوهرنگ 3 بهره‌برداری و طرح بهشت‌آباد نیز اجرا شود، به‌طور میانگین مقدار آب قابل انتقال سالانه توسط این دو طرح به‌ترتیب 160 و 413 میلیون مترمکعب تحت سناریوی اقلیمی RCP4.5 و 145 و 378 میلیون مترمکعب تحت سناریوی اقلیمی RCP8.5 پیش‌بینی شده است. اما میزان آب قابل انتقال سالانه با درصد اطمینان‌پذیری 80 درصد از طریق طرح بهشت‌آباد، در هر دو سناریوی اقلیمی کمتر از 250 میلیون مترمکعب می‌باشد. اجرای این طرح‌ها، به‌طور میانگین موجب کاهش تولید انرژی برقابی به میزان 740 و 653 گیگاوات ساعت در سال براساس دو سناریوی RCP4.5 و RCP8.5 می‌شود. براساس نتایج حاصل از سناریوی RCP4.5، اجرای طرح بهشت‌آباد و کوهرنگ3 به میزان برآورد شده در مدل، در برخی از سال‌ها موجب کاهش سود کشاورزان در محدوده شوشتر بین 8/4 تا 7/23 درصد و در محدوده گتوند بین 1/6 تا 6/17 درصد‌ می‌شود. در صورتی‌که صرفاً طرح بهشت‌آباد اجرا شود مقادیر مذکور برای شوشتر 2/4 تا 2/22 درصد و برای گتوند 1/6 تا 5/11 درصد خواهد بود. براساس سناریوی RCP8.5، در تعداد سال‌های بیشتری سود کشاورزان کاهش می‌یابد اما درصد تغییر سود متفاوت است. انتقال آب به میزان برآورد شده در مدل، تأثیر قابل توجهی بر وضعیت کشاورزی محدوده‌های دیگر ندارد. تأثیر زیست‌محیطی اجرای طرح‌های انتقال آب به اولویتی که برای تأمین نیاز آب زیست‌محیطی پایین‌دست نسبت به انتقال آب لحاظ می‌شود، بستگی دارد.

فاطمه حيات غيبي (1400) پایان‌نامه دکتری تخصصی (PhD)، رشته مهندسی کشاورزی – اقتصاد کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده کشاورزی.