پیشگفتار
همه ما و به شکل عمومی‌تر تمام موجودات هستی، همواره در تکاپو و در پی آن برآوردن نیازهای خود از محیط پیرامونی و محیط زیست گرداگرد خود هستیم و تنها در صورت تامین نیازهای اولیه مورد نیازست که قادر به دنبال نمودن سایر نیازهای خود (در سطوح بالاتر نظریه سلسله مراتب نیازهای انسانی موسوم به هرم مازلو) خواهیم بود. کیفیت و کمیت بهره‌برداری از منابع پیرامونی ما رابطه مستقیمی با نحوه حس مالکیت و تعلق خاطر ما نسبت به این منابع دارد، به طوری که میزان حراست از منابع شخصی و اختصاصی، نسبت به منابع عمومی (منابع مشترک و مشاع)، دو حوزه مختلف عرفی و حقوقی خاص خود را دنبال می‌کند. واقعیت اینست که همواره منابع طبیعی و محیط زیست پیرامونی ما (متشکل از آب، خاک، هوا و تنوع زیستی) از همین منظر، آسیب‌پذیر بوده و متاسفانه مورد طمع‌ورزی و رقابت عده‌ای بر سر بهره‌برداری بیشتر (منافع کوتاه مدت فردی) که با تخریب منابع همراه بوده است؛ مواجه شده‌اند. نمونه این موضوع در بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع آب زیرزمینی در قالب اضافه برداشت از چاه‌های مجاز و برداشت از چاه‌های غیرمجاز (فاقد مجوز و پروانه بهره‌برداری) به خوبی قابل مشاهده است؛ به شکلی که تمامی سفره‌های آب زیرزمینی در دشت‌های حاصلخیز کشور با افت مداوم سطح آب مواجه بوده و در حال از دست دادن همیشگی ظرفیت نگهداشت آب خود هستند. نمونه‌های قابل مشاهده‌تری از این تخریب؛ خشکیدگی تالاب‌ها، رودخانه‌ها، فرسایش خاک و هزاران مورد دیگر است که با مرور اخبار و جراید همگی با آن بطور روزانه روبرو بوده‌ایم.
بر این اساس باید پذیرفت که تنها در صورت جاری شدن حس تعلق عمومی و وظیفه‌مندی نسبت به پاسداری و حراست از محیط زیست و تعریف مدل بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی است که می‌توان امیدوار به احیا و حفاظت از سرمایه‌های ارزشمند محیط زیست پیرامون خود باشیم. هر حرکتی در این مسیر؛ نیازمند درک این واقعیت است که تخریب محیط زیست در پی خود، نابودی زندگی و سرزندگی ما را به دنبال خواهد داشت و دیرروزی نخواهد بود که بشر در مواجه با پیامدهای تصمیمات و نقش خود در رابطه با منابع ارزشمند طبیعی پیرامونی خود، قرار خواهد گرفت. لازمه تحقق چنین حرکت عمومی؛ آگاه بخشی، حساس‌سازی و آموزش وفاق بر سر راه‌حل‌ها و روش زندگی محیط زیستی سالم است. در این صورت، ایران، متشکل از جمعیتی 80 میلیونی از محیط بانان خواهد بود و دولت در مقابل پشتیبانی و مطالبه‌گری‌های محیط زیستی، مردم بیش از پیش، احساس مسئولیت و غرور خواهند داشت.
گروه نویسندگان کتاب حاضر، با تکیه بر چنین بینش و منشی، با گردآوری مجموعه مبانی تئوریک قوی و تجارب کاربردی ارزشمندی که در طی انجام پروژه‌های مختلف ارتقاء سواد آبی و محیط زیستی یا همان ظرفیت‌سازی اجتماعی، در کشور و در استان خراسان رضوی، در طول یک دهه گذشته دنبال نموده و تحسین و تقدیر مراجع مختلف داخلی و بین‌المللی را به همراه داشته است؛ به دنبال ترسیم سپهری رو به جلو در این زمینه‌اند تا پایه‌ای ارزشمند برای تعریف و راهبری اقدامات مفید و موثر در این زمینه بنیان گردد. امیدواریم این کار بتواند گامی موثر در این مسیر بردارد و گام‌های بعدی در راستای گسترش دانش، گفتمان و تجربه‌های «ارتقاء سواد آبی و محیط زیستی» نیز متناسب با عمق و شدت چالش‌ها و مسائل محیط زیستی استان، کشور و منطقه؛ تعریف و ترسیم گردد.
حمید صالحی