چکیده
با توجه به قرارگیری منشأ جریانهای ورودی آب به سیستان در کشور افغانستان، کمبود آب یکی از عوامل اصلی محدودکنندۀ توسعۀ فعالیتهای کشاورزی در این منطقه بهشمار میرود؛ بهطوریکه خشکسالیهای اخیر به خشکشدن شریانهای حیاتی، نابودی بنیانهای تولیدی و تشدید مهاجرتهای گسترده به سایر نقاط ایران منجر شده است. در این راستا، طرح آبیاری 46 هزار هکتار از اراضی کشاورزی سیستان بهمنظور انتقال سیلابهای جاری از کشور افغانستان به گودالهای طبیعی معروف به مخازن چاهنیمهها و امکان بهرهبرداری مناسب از سیلابهای مذکور، برای توسعۀ کشاورزی و پایداری منطقه تصویب و اجرا شد. در این پژوهش تلاش شده است تا تأثیر طرح 46 هزار هکتاری آبیاری دشت سیستان بر پایداری اجتماعی روستاها مطالعه شود. جامعة آماری پژوهش، ساکنان 40 روستای شهرستان هامون بودند که با استفاده از فرمول کوکران، از بین 19،133 خانوار، با 346 نفر مصاحبه صورت گرفت. برای تجزیهوتحلیل دادهها، از نرمافزارهای سوارا، ماباک، جی.آی.اس. و نیز از آزمونهای ویلکاکسون در نرمافزار SPSS برای تحلیلهای آماری استفاده شد. براساس آزمون ویلکاکسون، پایداری اجتماعی روستاهای مورد مطالعه، با اجرای طرح انتقال آب به اراضی کشاورزان نسبت به قبل از اجرای طرح افزایش یافته است. نتایج تحلیل فضایی تأثیرگذاری طرح 46 هزار هکتاری بر پایداری اجتماعی روستاها با استفاده از مدل ماباک نشان داد با اجرای طرح انتقال آب، 12 روستا در وضعیت مطلوب، 10 روستا در وضعیت متوسط و 18 روستا در وضعیت نامطلوب یا تأثیرگذاری اندک طرح بر پایداری اجتماعی قرار گرفتهاند. بیشترین تأثیرگذاری اجرای طرح 46 هزار هکتاری آبیاری بر پایداری اجتماعی روستاها، مربوط به مؤلفههای افزایش تمایل ماندگاری روستاییان در منطقه و انتظارات خوشبینانه به آیندۀ سیستان است.
مهدی نادریان فر، سیروس قنبری و جواد بذرافشان، دوفصلنامه توسعه محلی، دوره 13، شماره 2، شماره پیاپی 26، پاییز و زمستان 1400، اسفند 1400، صفحه 479-455 .
