چکیده
هدف: بعد از زلزله 17 ژانویه 1995 کوبه ژاپن، عجز و مشکلات وسیع دولت ژاپن به‌عنوان توسعه‌یافته‌ترین کشور با بالاترین سطوح مدیریت ریسک و بحران در جهان، سازمان ملل را بر آن داشت تا رویکرد مدیریت بحران محله محور یا به عبارتی مردم محور را پیشنهاد نماید. درعین‌حال آب به‌عنوان عنصری که در شرایط بحرانی تمام مردم منطقه گرفتار سانحه را درگیر نموده و با جان مردم ارتباط مستقیم دارد، پیش از سایر ابعاد سوانح، مدیریت را درگیر مردم محوری می‌نماید. لذا نحوه تعامل مردم در مدیریت بحران به‌طورکلی و در مقوله بحران‌های مربوطه به آب، بستگی مستقیم و شدیدی به معیارهای مربوط به سرمایه اجتماعی جامعه در این زمینه دارد. لذا درسِه دهه اخیر ضرورت مشارکت اجتماعی برای کاهش بحران‌ها در قالب سرمایه اجتماعی، در حال رشد است. شناسایی میزان و روند سرمایه اجتماعی در بین مردم جامعه می‌تواند به شناسایی تحولات اجتماعی و فرهنگی آن جامعه کمک زیادی کند. لذا هدف اصلی این رساله ارائه مدل توسعه سرمایه اجتماعی در مدیریت بحران آب شهری هست.
روش شناسی: این تحقیق از نوع کاربردی- توسعه‌ای و روش مطالعه، توصیفی- پیمایشی است. جهت گردآوری اطلاعات از مصاحبه و پرسشنامه و جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و Topsis و lisrel و آزمون‌های تحلیل عاملی و رگرسیون و تی همچنین روش تحلیل AHP استفاده‌شده است. جامعه آماری شامل کلیه مسئولین و کارشناسان خبره مرتبط با مدیریت بحران (تعداد 15 نفر با نمونه‌گیری گلوله برفی)؛ همچنین کلیه ساکنین شهر کرج در فاصله زمانی 1397 – 1396 بوده است که با استفاده از جدول کوکران تعداد 384 نفر به‌عنوان نمونه آماری برآورد گردید که از این تعداد، 44.3% زن و 55.7% مرد بوده‌اند.
یافته‌ها و نتیجه گیری: نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل آماری نشان داد از دید افراد نمونه آماری میزان سرمایه اجتماعی پایین‌تر از سطح مطلوب بوده است. همچنین عوامل دخیل در توسعه سرمایه اجتماعی جهت بحران کمبود آب شهری در قالب 24 متغیر احصاء و موردسنجش قرار گرفت و نهایتاً به ترتیب اولویت 5 مؤلفه اعتماد اجتماعی، سیاست‌های انگیزشی و تغییر در فضای نگرشی، زیرساخت‌های تعاملی و ارزشی جامعه و عمل متقابل عدم بیگانگی با دولت به‌عنوان عوامل مؤثر بر توسعه سرمایه اجتماعی در مدیریت بحران آب شهری استخراج شد. همچنین ارتباط بین شاخص‌های سرمایه اجتماعی معنادار بوده و نتایج مقایسه زوجی معیارهای اصلی با استفاده از تحلیل AHP اولویت شاخص‌ها را به ترتیب اعتماد اجتماعی با ضریب 443/0، معیار سیاست‌های انگیزشی و تغییر در فضای نگرشی با ضریب 355/0، معیار زیرساخت‌های تعاملی و ارزشی جامعه با ضریب 277/0، عمل متقابل با ضریب 203/0 چهارم و درنهایت معیار عدم بیگانگی با دولت با ضریب 199/0 اولویت پنجم را نشان داد. اهم نکات نتیجه‌گیری حاکی از آن است که توانایی کشورها در رویارویی با بحران‌ها، ارتباط زیادی به سیاست مدیریت بحران دارند. ارتقاء سرمایه اجتماعی به‌ویژه بر اساس توسعه روحیه همکاری و ایجاد انگیزه مشارکت در بین مردم، از اهم راهکارهای موردنیاز مدیریت بحران به‌ویژه در آب شهری می‌باشد.
خدیجه خطیری (1400) پایان‌نامه دکتری تخصصی (PhD) رشته مدیریت بحران، دانشگاه شیخ بهایی، دانشکده مدیریت.
