چکیده
محیط‌زیست و منابع تجدیدشونده آن در ابعاد مختلف زندگی بشر نقش بسزایی را ایفا می‌کند. بروز بحران‌ها و چالش‌های زیست‌محیطی، نابودی و تحلیل منابع طبیعی به همراه افزایش جمعیت باعث شده است که انسان دائماً در فکر اصلاح ساختارها و روش آسیب‌رسان به محیط خود باشد. از طرفی طبیعت با منابع سرشار خود امانتی است در اختیار هر نسل که با حفظ و بهره‌برداری صحیح از آن می‌باید به نسل‌های بعدی تحویل دهد. یکی از ابعاد مهم و شاید اصلی‌ترین بعد محیط‌زیست منابع آبی هستند. این منابع در جهان و بخصوص در کشور ایران به‌واسطه مصرف نادرست و عدم مدیریت صحیح، مورد تهدید جدی قرارگرفته است. از دیگر سو رسانه‌ها در زندگی انسان نقشی تأثیرگذار و غیرقابل‌انکار دارند، به صورتی که «رادیو و تلویزیون می‌توانند به‌آرامی فرهنگی را حاشیه‌نشین کرده و فرهنگ جدیدی را جایگزین کنند» (یکتایی، 1384، ص 11). از میان ابزارهای رسانه‌ای، تلویزیون یکی از مهم‌ترین آن‌ها است. زیرا تقریباً تمام افراد جامعه از آن استفاده می‌کنند. تلویزیون همانند دیگر رسانه‌ها می‌تواند باقدرت نمادین و اقناعی خود به فرآیند هویت‌سازی مخاطب کمک کند، فرآیند معنایابی آن در دنیای پیچیده را تسهیل کند و اسباب آگاهی مخاطب شود. اما در مقابل شواهد نشان می‌دهند که در کشور ما فرهنگ مصرف آب در جامعه فرهنگ ضعیفی است که استفاده بهینه و توجه به شاخصه‌های صحیح مصرف و مدیریت درست در آن جایی ندارد(دژم و اردکانیان، 1386، ص 17). در این راستا رسانه ملی تلاش‌های انجام داده است. اما این تلاش ها کافی نبود است و به نظر می‌رسد برنامه‌های که در این زمینه تولید کرده‌اند مانند مستندها نتوانسته‌اند تاثیر چندانی بر افکار عمومی بگذارند. در این پژوهش قصد آن است که با ارزشیابی مستندهای سیما در زمینه ارتقاء فرهنگ مصرف آب، نشان دهیم فرهنگ مصرف در این مستندها چگونه ارائه شده است و این فرهنگ مطرح شده چقدر با دیدگاه کارشناسان رسانه و آب، همخوانی دارد، در این راستا: الف) با رجوع به کارشناسان سعی می‌‌کنیم دیدگاه آنان را در خصوص فرهنگ مطلوب مصرف آب و مهم‌ترین مشکلاتی که نظام آبی کشور ما با آن روبروست است، را به‌دست بیاوریم. ب) در بخش دوم پژوهش بر اساس روش تحلیل محتوای کیفی به شناخت فرهنگ مصرف آب بازنمایی شده در مستندهای تلویزیونی و شناخت مهم‌ترین مشکلات ارائه شده در این مستندها خواهیم پرداخت. نهایتاً با مقایسه وضعیت موجود (آنچه در مستندها آمده است) با وضع مطلوب (آنچه از نظر کارشناسان و سایر منابع استخراج می‌شود) به ارزشیابی مستندهای سیما در زمینه ارتقاء فرهنگ مصرف آب می‌پردازیم.
رسول محمودی یمین (1396) کارشناسی ارشد، علوم اجتماعی – علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، دانشکده ارتباطات و رسانه
