ارزیابی وضعیت بهره‌برداری از سامانه‌های آبیاری و نیازسنجی آموزشی بهره‌برداران آب با رویکرد سازگاری با کم‌آبی

چکیده

کمبود آب ناشی از رشد جمعیت، تغییرات اقلیمی، توسعه صنایع و مداخلات انسانی به یک بحران جدی، به‌خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک تبدیل شده است. محدودیت منابع آب از طرفی و سهم بالای بخش کشاورزی در مصرف آب از طرف دیگر، ضرورت استفاده‌ی بهینه از آب در بخش کشاورزی را نشان می‌دهد. این پژوهش به‌منظور ارزیابی وضعیت بهره‌برداری از سامانه‌های آبیاری و نیازسنجی آموزشی بهره‌برداران آب با رویکرد سازگاری با کم‌آبی در استان قزوین انجام شده است. برای نیازسنجی آموزشی بهره‌برداران آب از «الگوی سه‌بعدی کافمن، کوریگان و جانسون» و «روش دلفی» استفاده شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه بود و در مجموع 417 پرسشنامه تکمیل و جمع‌آوری شد. از این تعداد پرسشنامه، 188 پرسشنامه توسط بهره‌برداران آب، 145 پرسشنامه توسط صاحب‌نظران و مسوولان و 84 پرسشنامه توسط مجریان فرآیند آموزشی تکمیل شده است. بر اساس پیمایش انجام شده، وضعیت بهره‌برداری از سامانه‌های آبیاری بر اساس دیدگاه بهره‌برداران آب، صاحب‌نظران و مسوولان و مجریان فرآیند آموزشی به ترتیب حائز امتیاز 86/3، 58/2 و 07/2 از 5 گردید. بر اساس نظر بهره‌برداران آب پراهمیت‌ترین نیاز‌های آموزشی شامل، «مدیریت زمان مراحل مختلف آبیاری»، «تعیین زمان آبیاری مناسـب با کمک ابزارها و فناوری‌های جدید»، «آشنایی با آب‌های نامتعارف و اصول کاربرد آن»، «کاهش تلفات آب در استخرهای آبیاری» است. بر اساس نظر صاحب‌نظران و مسوولان پراهمیت‌ترین نیازهای آموزشی شامل، «تطبیق مدیریت مزرعه با نوع سامانه آبیاری»، «نحوه آبیاری خاص هر نوع محصول در سامانه‌های آبیاری»، «شناخت نشانه‌های کمبود مواد غذایی درختان» و «تنظیم میزان رطوبت گلخانه برای تولید» بود. بر مبنای نظر مجریان فرآیند آموزشی پراهمیت‌ترین نیازهای آموزشی شامل، «مدیریت مصرف آب در هنگام خشکسـالی و کم‌آبی»، «تطبیق مدیریت مزرعه با نوع سامانه آبیاری»، «نحوه رویارویی با سرمازدگی»، «اصول کاربرد کودها و مواد تقویتی» و «معرفی سامانه‌های مختلف آبیاری در گلخانه و شناخت معایب و مزایای آن‌ها» بوده است. همچنین طبق نتایج تحلیل آماری، بین میزان آگاهی بهره‌برداران آب با وضعیت بهره‌برداری از سامانه‌های آبیاری رابطه معناداری با ضریب همبستگی (پیرسون) 557/0 در سطح اطمینان 99% وجود دارد. یافته‌های این پژوهش ضمن تأکید بر ضرورت بالای آموزش آبیاری، اولویت‌های تعریف سرفصل‌ها و دوره‌های آموزشی برای بهره‌برداران آب را نشان داده است.

محمد نوید فرح زا (1398) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته برنامه‌ریزی گردشگری – آبیاری و زهکشی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی.