چکیده
حوضه آبریز ارس-کورا در منطقه قفقاز جنوبی در میانه کشورهای آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، ایران و ترکیه گسترده است. رودهای کورا و ارس پرآبترین رودهای این حوضه هستند. نیازهای فزاینده آبی و موقعیتهای جغرافیایی متفاوت (بالادستی و پاییندستی) کشورهای این حوضه آبریز آنها را درگیر چالشهای درهم تنیده بسیاری کرده که در آینده ژرفا و گستره بیشتری خواهند یافت در این میان موقعیت بالادستی ترکیه به عنوان سرچشمه دو رودخانه یاد شده در جهتگیری مناسبات هیدروپلیتیک و مسایل زیستمحیطی حوضه نقش محوری دارد. مقامات ترکیه سیاست محدودسازی آب رود ارس را در پیش گرفتهاند که بازتابهای آن به همراه آلودگی برخاسته از فعالیتهای معدنی و صنعتی کشورهای بالادست به تهدید امنیت آب کشورهای پایین دست انجامیده است. بر این اساس، آینده مناسبات هیدروپلیتیک کشورهای حوضه آبریز تنشآمیز مینماید. با نگرش به این که ایران در پاییندست حوضه آبریز قرار دارد قطعا از پیامد مناسبات یاد شده متأثر خواهد شد. پرسش پژوهش حاضر بر پایه این مسئله شکل گرفته است که بازتاب مناسبات هیدروپلیتیک کشورهای حوضه آبریز ارس- کورا چه تاثیری برامنیت زیستمحیطی ایران خواهد گذاشت؟ روششناسی پژوهش بر آیندهپژوهی استوار است. برای این منظور از روشهای دلفی، تحلیل ساختاری با نرمافزار میک مک و تحلیل توازن اثرات متقابل با نرم افزار سناریوویزارد و نقش کنشگران و بازیگران با نرم افزار مکتور و در کنارآن از مطالعات کتابخانهای و میدانی (مصاحبه) استفاده شده است یافتههای تحقیق گویای آن است که امضا نشدن توافق بین پنج کشور ساحلی، محدود شدن همکاریها در سطح حوضه به روابط دوجانبه، اجرا نشدن طرح آب مشترک با مشارکت هر پنج کشور، تبدیل شدن رودخانه از مرزی به فرامرزی، انزوای ژئوپلیتیک آذربایجان و ارمنستان، بیتوجهی ترکیه به اصول کنوانسیونهای بینالمللی، حضور کشورهای منطقهای و فرامنطقه مانند رژیم صهیونیستی، قدرت هژمونی ترکیه در بالادست حوضه آبریز، افزایش جمعیت، خشکسالی، تغییر اقلیم، آلودگی رودخانه، امنیت غذایی، کمبود و کیفیت آب، تنش ژئوپلیتیک منطقه قرهباغ، آلودگی آب رودخانه از طریق نیروگاه، معادن، فاضلابهای خانگی، شهری و بیمارستانی هستند با نگرش به این دستیابی به الگوی راهبردی که به منافع متقابل کشورهای کرانه آبریز بینجامد مهم است پیشرانها، متغیرها و سناریوهای شناسایی شده از بین چهار الگوی راهبردی- مدیریت مشترک منابع آب، تعامل، مهار و تنش و بهترین الگو برای حوضه آبریز ارس-کورا مدیریت مشترک منابع آب است.
مراد دلالت (1400) پارسا دکتری تخصصی PhD))، رشته: جغرافیا – جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم جغرافیایی.