بحران آب و تنش‌زدایی؛ کاربرد روزنامه‌نگاری صلح در شبکه‌های اجتماعی همه‌گیرشناسی پیام‌های خشن و روابط شبکه‌ای روزنامه‌نگاران و فعالان محیط‌زیست در توییتر

چکیده

این پژوهش با این دغدغه آغاز می‌شود که آیا بستر روابط شبکه‌های مجازی می‌تواند برای برپاداری پیام‌های تنش‌زُدا آماده باشد یا نه. از این رو، دو اتفاق پر برخورد مرتبط با درگیری‌های آبی را انتخاب کردیم تا بررسی کنیم کاربران شبکه اجتماعی توییتر در دو موضوع درگیری‌های کشاورزان شرق اصفهان و غیزانیه در مواجهه با تنش‌های پیش آمده چگونه پیام‌های خود را در شبکه منتشر و پخش کرده‌اند و آیا این پیام‌ها سویه‌های کاهنده تنش‌ها داشته‌اند یا نه. بنابراین، کمبود آب و تنش‌های مرتبط با آن فقط بهانه‌‌ای برای بررسی نحوه پخش پیام‌های تعارض‌محور در شبکه است. در درجه نخست به لحاظ نظری نشان دادیم که شکل پخش پیام‌ها در شبکه، نه ویروسی بلکه رسانه‌ای است. پیام‌ها وایرال نمی‌شوند، بلکه عده‌ای معدود (رابط‌ها، خبره‌ها و فروشنده‌ها) در شبکه آن را به شکلی مُسری به دیگر کاربران می‌رسانند و این امر از مدل آستانه خطی پیروی می‌کند و در این مدل تقلید از گره‌های نزدیک اهمیت زیادی دارد. برای پیدا کردن همین گره‌های مهم و بررسی محتوای توییت‌های آنان از روش ترکیبی (تحلیل شبکه و تحلیل مضمونی) استفاده کردیم؛ یعنی پس از تعیین بازه زمانی و استخراج توییت‌های مرتبط، با کمک نرم‌افزارهای اکسل و تَبلو کار پالایش داده‌ها را انجام دادیم و سپس با کمک نرم‌افزار گفی پارامترهای تحلیل شبکه را استخراج کردیم و افراد موثر در انتشار پیام و خوشه‌ها را یافتیم. نتایج این بخش نشان می‌دهد در میان افراد موثر هر دو شبکه روزنامه‌نگارها و فعالان رسانه‌ای محیط‌زیستی نقشی ندارند و کار انتشار پیام‌ها برعهده کاربرانی با مرکزیت بالا و با هویتی نامشخص است. مضامین توییت‌های 6 خوشه اصلی و همچنین 25 کاربری که خود را در توییتر خبرنگار معرفی کرده‌اند، بررسی و نتایج نشان می‌دهد، توییت‌های خوشه‌های اصلی رویدادمحور هستند و به پیشینه و علت اتفاق‌ها پرداخته نمی‌شود و اظهارنظرها کلی و بدون مدرک است. در آن توهین‌های لفظی مستقیم، قطبی‌سازی، اظهارنظرهای یک‌سویه و تحریک به شورش خیابانی دیده می‌شود. به این ترتیب هر سه نوع از اعمال خشونت شبکه‌ای (نمادین، مرافعه و گروهی) در این توییت‌ها دیده می‌شود. با این همه، معدودی از توییت‌های روزنامه‌نگاران به‌نسبت دیدی تحلیلی‌تر به درگیری دارند. به این ترتیب، بر اساس مؤلفه‌ها روزنامه‌نگاری صلح (مردم‌گرایی، حقیقت‌گرایی، فرایندمداری و راه‌حل‌گرایی) پیام‌هایی که منتشر شده‌اند، در پی کاهش سطح درگیری نیستند و همچنین روزنامه‌نگاران در این دو اتفاق مرکزیت انتشار پیام‌ها را بر عهده ندارند. اما همان معدود خبرنگارانی که در توییتر این اتفاق را پوشش داده‌اند، سعی کردند از احساس‌گرایی تاحدی فاصله بگیرند و دیدی تحلیل‌تر به تعارض داشته باشند.

علی شاکر (1399) پایان‌نامه دکتری تخصصی (PhD)، رشته علوم ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم ارتباطات.