چکیده
بحران آب به عنوان چالشی فراگیر و رو به گسترش بخش‌های عمده ای از کشور، بخصوص سکونتگاه‌های روستایی نواحی خشک و نیمه‌خشک، را تحت تاثیر قرار داده است. این پژوهش تلاش کرده است، ابتدا با شناخت پدیده‌های اثرگذار در تشدید بحران، توزیع فضایی بحران منابع آب در ناحیه پژوهش را شناسایی و با استفاده از نظرات نخبگان حوزه آب، الگوی پایدار مدیریت منابع آب را اعتبارسنجی و تبیین نماید. پژوهش با شیوه توصیفی-تحلیلی و رویکرد کاربردی وشیوه‌های سازماندهی و تهیه اطلاعات پایه از جامعه محلی و کارشناسان و بهره‌گیری از مطالعات اسنادی و استنادی، داده‌های موردنیاز را جمع‌آوری و با استفاده از تکنیک‌ها و ابزارهای پژوهشی مانند دلفی و نرم‌افزارهایSPSS (تحلیل آماری و استنباطی)، GIS (تحلیل آمارفضایی) و AHP (تصمیم‌گیری برای انتخاب الگوی پایدارمدیریت منابع آب) را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. یافته‌های تحقیق نشان داد که از بین هشت مولفه‌ی موثر در بحران آب؛ محیطی-اکولوژیک (15.4%)، اجتماعی (17.7%)، فرهنگی (22%)، اقتصادی (18.6%)، سیاستگذاری (26.8%)، نهادی (17.5%)، مدیریتی (20.8%)، فضایی-کالبدی (26.3%)، مولفه‌ی محیطی-اکولوژیک کمترین تاثیر را در تشدید بحران آب داشته است. نتایج تحلیل و توزیع فضایی بحران آب با روش خوشه‌بندی زیاد/کم، میزان z-score برابر با 0.276506 است. به عبارت روشن توزیع فضایی میزان بحران آب در سطح حوضه بجستان، به صورت تصادفی پراکنده و بسیاری از سکونتگاه‌های روستایی متاثر از بحران آب هستند و الگوی مشابهی را نشان می‌دهد، خوشه بندی بحران آب، معناداری خاصی ندارند، در حالی که دو کانون در شرق حوضه (چاه فالیز و آب باریک) دارای خوشه‌بندی ضعیف می‌باشند و سکونتگاه روستایی نیان با سطح اطمینان 95% داغ‌ترین نقطه روستایی از نظر بحران آب می‌باشد. در ادامه با روش دلفی و نرم‌افزارAHP ، تبیین و اعتبارسنجی الگوی پایدار مدیریت منابع آب انجام و از بین الگوهای متصور پیشنهادی، الگوی «مدیریت یکپارچه منابع آب» با وزن 0.476 بیشترین امتیاز را بدست آورد. با توجه به یافته‌ها و نتایج این پژوهش، در پرتو مدیریت یکپارچه منابع آب، اصلاح ساختار نظام مدیریت منابع آب در نواحی آسیب پذیر خشک و نیمه خشک، با تقویت نظام حکمروایی آب از طریق نهادها و تشکل‌های مردمی، سازماندهی نظام تولید روستایی با تلفیق الگوی کشت مناسب و طراحی ساختار الگوی آینده‌نگاری در سکونتگاه‌های روستایی، قابل دستیابی است.
حسین کفاش بجستانی (1398) پایان‌نامه دکتری تخصصی (PhD) رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، مرکز تحصیلات تکمیلی، گروه جغرافیا.
