بررسی باستان شناختی سازه‌های آبی و مدیریت آب در مجموعه میدان نقش جهان اصفهان با تأکید بر دو بنای مسجد جامع عباسی و کاخ عالی قاپو

چکیده

آب و نقش سازنده‌ی آن در پیشبرد و توسعه‌ی قدرت در هر جامعه‌ای از عناصر ضروری و تأثیرگذار آن جامعه محسوب می‌گردد. نیازی اساسی که اهمیت و جایگاه آن در اقلیم‌های خشک و کم بارش ملموس‌تر است به ویژه آن‌که علاوه بر توسعه‌ی زیرساخت‌های شهری سعی در زیباسازی آن نیز داشته باشند. اصفهان صفوی از جمله شهرهای موفق در مدیریت آب محسوب می‌گردد، مدیریتی که علاوه بر رشد شهر به عنوان یک شهر چند ملیتی، با استفاده‌ی هوشمندانه از آب اصفهان را به یکی از زیباترین شهرهای جهان بدل کرد. از جمله مصادیق بهره‌جویی کارآمد از آب در توسعه‌ی شهری می‌توان به استفاده‌ی آن در میدان نقش جهان و دو بنای شاخص آن یعنی کاخ عالی‌قاپو و مسجد جامع عباسی اشاره کرد که با تلفیق هنر و دانش سعی در بهره‌وری مفید از آن را در این برهه از زمان داشته‌اند. پژوهش پیش‌رو با محوریت قرار دادن و هدف شناسایی سازه‌های آبی مربوط به میدان نقش جهان و دو بنای مهم فوق‌الذکر آن و چگونگی عملکرد این سازه‌های آبی و سوالاتی مبنی بر این‌که سازه‌های آبرسانی مربوط به مجموعه نقش جهان و دو بنای شاخص آن به چند دسته تقسیم می‌شوند وعملکرد آن‌ها چگونه است با تکیه بر شواهد مکتوب و داده‌های باستان‌شناسی و مطالعات میدانی از جمله ثبت و ضبط شواهد موجود آغاز گشت و در جریان تحقیق با تهیه نقشه سیستم آبرسانی میدان و ثبت تحولات آن و تهیه نقشه سه بعدی از مسیر و جهت حرکت آب در کاخ عالی‌قاپو و همچنین تهیه نقشه سه بعدی از کانال یافت شده اخیر در مسجد جامع عباسی به شناسایی منابع تغذیه کننده‌ی میدان و بناهای آن و تغییر و تحولات صورت گرفته پیرامون آب در میدان نقش جهان در طول چندین قرن و مهندسی هوشمندانه در سیستم آبرسانی میدان، کاخ عالی‌قاپو و سیستم آبرسانی و فاضلاب مسجد جامع عباسی پرداخته شد. و با طرح فرضیاتی مبنی بر چگونگی عملکرد سیستم آبرسانی کاخ عالی‌قاپو و کاربری کانال زیرزمینی واقع در مسجد جامع عباسی روند پژوهش پایان. مطالعه‌ای که با آمایش و پیمایش مطالعاتی داده‌های موجود و ثبت و ضبط دقیق شواهد برجای مانده منجر به مطرح شدن فرضیاتی جدید در سیستم آبرسانی کاخ و سیستم فاضلاب مسجد جامع عباسی از جمله وجود یک سیستم پمپاژ کاملاً مکانیزه در کاخ عالی‌قاپو و کانال‌های مسجد مبنی بر بخشی از شبکه فاضلاب مسجد جامع عباسی گردید و باب جدیدی پیرامون تحقیقات آتی برای محققان و علاقمندان به این عرصه گشود.

الهه روح الهی (1400) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته باستان‌شناسی – تمدن و فرهنگ اسلامی ایران و سرزمین‌های دیگر، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت.