چکیده
آب ضمن جایگاه ارزشی خاصی که در ادیان الهی داشته؛ نقش بسیار اساسی در ابعاد مختلف زندگی بشر دارد. در حالی که همه جوامع به دنبال توسعه و پیشرفت هستند؛ صاحبنظران معتقدند که بدون توجه به منابع آب و تأمین آن، هیچ توسعهای پایدار نخواهد بود.71 درصد از سطح زمین را آب فراگرفته، امّا مقدار محدودی از آن برای انسان مناسب و در دسترس است. مقدارآب در جهان تقریباً ثابت است؛ ولی توزیع آن در همه جا یکسان نیست و منابع مشترک نیز وجود دارد؛ چالش در مسئله آب، همین جاست و جنگهای آینده را رقم میزند. بحران آب صرفاً متوجه کشورهای کم آب نیست؛ چرا که آلودگی آبهای شیرین، کشورهای برخورداراز آب را نیز تهدید میکند. کشور ما در نوار بیابانی نیمکره شمالی واقع شده و از گذشته دور با مشکل آب دست و پنجه نرم کرده است. بنابراین ایرانیان اولین ابداعات را در زمینه تأمین آب انجام دادهاند (کاریز). معیشت مردم و درآمد دولتها همواره در این سرزمین وابسته به کشاورزی بود، بنابراین بین سه عامل: کشاورزی، مردم و دولتها دائماً هماهنگی و یا ناهماهنگی همراه با آرامش یا شورش وجود داشت. در این میان قم و پیرامون آن که در حاشیه کویر قرار گرفتهاند؛ با مسائل بغرنجتری روبهرو بودهاند. این منطقه همیشه دارای چالش آب بوده و قمرود (اناربار) دراین مسئله نقش تأثیرگذارتری داشته است. سازههای آبی (قنات، بند، آب انبار و…) به کمک مردم این نواحی آمده تا مشکل آب را حل کنند. امّا بحران آب فقط کمبود آن نیست؛ بلکه، مشخص نبودن متولی اصلی آب، موازی کاریها و نبود مدیریت واحد در دستگاههای مختلف، روشهای سنتی آبیاری، شدت تبخیر، مصرف بیرویه، آلودگی و شوری آب، عدم توجه به شاغلین سنتی در بخش آب، سیاستهای غیرعلمی تأمین آب، انتقال حوضه به حوضه آب به همراه افزایش جمعیت، تنوع و افزایش سطح تقاضا، از دیگر مسائل آب است. نقش فرهنگی آب در زندگی مردم موجب پیدایش آداب و رسوم خاصی پیرامون آن شده است (بیلگردانی در نیم ور محلات، بارانخواهی در قم) و همچین باورهایی که در جامعه شکل گرفته بود و امروزه کمرنگ شده است. روش پژوهش در این کار کتابخانهای و میدانی بوده که به همراه کمبود وقت، تغییرات فیزیکیِ آثار و عوامل تحقیق، انجام کار را دشوارمیکرد.این طرح بدنبال بررسی چگونگی مسائل آب و نقش آن در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم و عملکرد دولتها در حوضه قمرود بوده است و ضمن شناسایی توانهای فیزیکی و انسانی به ارائه پیشنهادهایی برای رفع مشکلات آب میپردازد. از جمله: تمرکز مدیریت آب، توجه به دیدگاه صاحبنظران با دانشهای مختلف، رضایتمندی مردم همه نواحی، نهادینه کردن فرهنگ مصرف بهینه آب در همه بخشهای مختلف کشور به وسیله رسانهها و نهادهای مختلف آموزشی، احیای قنوات و بستن چاههای غیرمجاز، رعایت همه جوانب در انتقال حوضه به حوضه آب و توسعه آبیاری نوین، کشت محصولات کم آببر و گلخانهای، میتواند راهگشای مشکلات آب باشد.
محسن ساری مقدم (1395) پایاننامه کارشناسی ارشد، رشته تاریخ – تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
