چکیده
سرزمین میانرودان با توجه به جریان دو رود بزرگ دجله و فرات از دیرباز محل استقرار و شکلگیری تمدنهای بزرگ و باشکوه بوده است. پادشاهان ساسانی که میراثدار این تمدنها بودند، عراق را مرکز حکومت خویش قرار دادند و آن را «دل ایرانشهر» نامیدند. آنان به نقش حیاتی این دو رود در آبادانی و شکوفایی اقتصادی این سرزمین کاملاً واقف بودند؛ بنابراین با اجرای طرحهای آبیاری بزرگ و گسترده، راه آبادانی را بهسرعت طی کرده و میانرودان را به نهایت آبادانی خود رساندند. با سقوط ساسانیان و تسلط اعراب مسلمان، نظام دیوانی و آبیاری عراق بهصلاحدید خلیفه دوم تغییری نیافت و این میراث بهعصر اسلامی انتقال یافت و سبب رشد و شکوفایی تمدنی در قرون نخستین اسلامی شد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی ــ تحلیلی، به این پرسش پاسخ داده است که طرحهای آبیاری و آبرسانی ساسانیان در عمران و آبادانی میانرودان در دوران اسلامی چه تأثیری داشته است؟ یافتههای پژوهش نشان داد که طرحهای آبرسانی ساسانی در دوران اسلامی ادامه یافت و خلفا سعی کردند با ایجاد نهرهای صناعی جدید، این شبکه را گسترش دهند و همین موضوع نهتنها سبب سود سرشار مالیات در منطقة سواد شد، بلکه موجب گسترش و رونق شهرسازی و تجارت دریایی را نیز فراهم کرد.
سلیمان حیدری و فاطمه سراج زاده، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی دانشگاه تهران، انتشار آنلاین در سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران از تاریخ 20 تیر 1403 .
