چکیده
تخریب و انحطاط منابع طبیعی (بیابان‌زائی)، بالاخص در مناطق خشک و نیمه‌خشک توسط انسان یکی از مهمترین مسائل انسان قرن 21 است و در این بین مسائل اقتصاد خانوار، مشکلات زیست‌محیطی، و بالطبع مهاجرت از این مناطق به نقاط دیگر از مشکلات عمده مناطق حساس کشور می‌باشد. در این مطالعه جهت دستیابی به راهکارهای توسعه روستایی پایدار اراضی به مطالعه تناسب کاربری اراضی منطقه با پتانسیل آنها پرداخته شده و همبستگی بین عوامل موثر در پایداری اکوسیستم‌های زراعی و مرتعی (آیش اراضی زراعی، رعایت تناوب صحیح، رعایت مقدار توصیه شده کودهای شیمیایی و سموم، استفاده از کود دامی، رعایت فصل چرای توصیه شده برای مراتع منطقه) و عوامل اقتصادی، اجتماعی و ویژگی‌های فردی بهره‌برداران (سن، سواد، شغل، درآمد، شرکت در کلاسهای آموزشی-ترویجی زراعت و دامداری، مقدار زمین دیم و آبی، واحد دامی و واحد وابسته به مراتع) بررسی گردید و از آنجایی‌که همکاری و مشارکت بهره‌برداران برای موفقیت در اجرای پروژه‌های توسعه پایدار الزامی می‌باشد، پروژه‌هایی در این راستا (یکپارچه‌سازی اراضی زراعی، اصلاح روش‌های آبیاری، اصلاح روش شخم زمین‌های دیم شیب‌دار، تبدیل اراضی دیم به آبی، تبدیل دیم زارهای کم بازده به باغات مثمر و غیر مثمر، تبدیل اراضی دیم کم‌بازده به مراتع دست کاشت شخصی، دامداری به صورت مشارکتی و تعاونی، تغییر روش دامداری به نیمه‌صنعتی، بذر کودپاشی، فرق و نهال‌کاری در عرصه مراتع) ارائه گردیده و همبستگی بین اعلام آمادگی کاربران برای مشارکت در این پروژه‌ها با ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و فردی بهره‌برداران بررسی گردیده است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که با ادامه روند نگران‌کننده تبدیل مراتع به اراضی دیم تناسب کاربری اراضی منطقه که در سال 1372 حدود %92/9 درصد بوده در حال حاضر به %90/0 درصد کاهش یافته است و در آینده‌ای نه چندان دور، عدم رعایت اصول کاربری پایدار اراضی منجر به تخریب و انحطاط شدیدتر منابع فقیر منطقه می‌شود که از مهمترین پیامدهای آن برون کوچی شدید در منطقه خواهد بود. بررسی نشان می‌دهد که از بین عوامل اقتصادی، اجتماعی و فردی بهره‌برداران منطقه، شرکت در کلاسهای آموزشی ترویجی (زراعت و دامداری) بیشترین موارد بستگی مثبت و معنی‌دار را با رعایت اصول کاربردی پایدار اراضی و اعلام آمادگی برای مشارکت در پروژه‌های پیشنهادی کاربری پایدار اراضی نشان داده است و عوامل سواد، درآمد، تعداد واحد دامی و میزان زمین زراعی بهره‌برداری بهره‌برداران نیز در استمرار توسعه پایدار و جلب مشارکت بهره‌برداران نقش مثبت دارند.
شاپور هاشم‌پوران‌اعظمی (1379) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی منابع طبیعی – مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده مرتع و آبخیزداری و شیلات و محیط زیست.
