چکیده
از دیدگاه جغرافیای سیاسی، اگر چنانچه تمام یا بخشی از قلمرو رودخانه اعم از بستر، سطح و فضای بالای آن تحت نظارت و اعمال حاکمیت قانونی بیش از یک کشور قرار بگیرد، رودخانه‌ی بین‌المللی اطلاق می‌گردد. رودخانه‌های مرزی و بین‌المللی، زمینه‌ی همکاری یا منازعه میان کشورهای فرادست و فرودست را فراهم می‌کند. این نوع رودخانه‌ها از یک سو با کاهش روزافزون منابع آب‌های سطحی و نیازهای روزافزون دولت‌ها به بازدهی اقتصادی آب رودها در بخش‌های انرژی، کشاورزی و صنعت زمینه‌ی شکل‌گیری هیدروپلیتیک منفی یا همان ژئوپلیتیک آب را فراهم می‌کنند و از سوی دیگر در صورت عدم استفاده‌ی ابزاری، بهره‌برداری عادلانه و حل و فصل موارد اختلافی مربوط به رودها زمینه‌ی تعامل و همگرایی میان کشورها و به عبارتی هیدروپلیتیک مثبت و همکاری را بازتولید می‌کنند. رودخانه‌ی ارس یکی از منابع آب مشترک ورودی به ایران است که در بستر زمان، تحولات مختلفی را به لحاظ هیدروپلیتیکی پشت سر گذاشته است. از این رو مقاله‌ی حاضر در پی بررسی ماهیت تحولات هیدروپلیتیکی رودخانه‌ی مذکور در طی دویست سال گذشته تا به امروز از منظر جغرافیای سیاسی و تاریخی است. برای رسیدن به هدف مذکور، از روش‌های تحلیل اسنادی، تحلیل محتوا و استفاده از منابع کتابخانه‌ای استفاده شده است. مطابق یافته‌های پژوهش، حل مسایل مرزی باقیمانده میان ایران و شوروی، بهره‌برداری طرفین از آب رودخانه‌ی ارس، همکاری‌های فنی و اقتصادی بر روی رودخانه، تعیین وضعیت جزایر داخل رودخانه، آخرین همکاری‌های ایران و شوروی بر اساس پروتکل‌های الحاقی سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۷۳ م. وجوه مثبت هیدروپلیتیک رودخانه‌ی ارس می‌باشد.
یاشار ذکی و جلیل دلشادزاده و بایرام کریمی، فصلنامه جغرافیای نظامی و امنیتی، سال اول، شماره اول، بهار 1394 .
