چکیده
کشور ما از گذشتۀ دور به‌دلیل قرارگیری در اقلیم خشک، با محدودیت‌های منابع آب، به‌خصوص در مناطق شرقی روبه‌رو بوده است. به‌دلیل کمبود و هم نیازهای روزافزون جمعیت، آب به یکی از منابع مهم ژئوپلیتیک تبدیل شده است. از این‌رو، در مطالعات هیدروپلیتیک، ابعاد و جنبه‌های مختلفی از تأثیرات نوسان‌های آبی بر وضعیت قلمروهای جغرافیایی بررسی می‌شود. یکی از مهم‌ترین این تأثیرات و پیامدها در حوزۀ پویایی و تغییرات جمعیتی ناشی از نوسانات آبی در نواحی جغرافیایی درگیر است. در این راستا، این مقاله به بررسی تأثیر نوسانات حقابۀ رودخانۀ هیرمند بر تحولات تغییر تعداد جمعیت و جریانات مهاجرتی در ناحیۀ سیستان می‌‌پردازد.
روش تحقیق ترکیبی است و از منابع داده‌ای مختلف شامل سرشماری‌های 1385 تا 1395، پیمایش نمونه‌ای در سال 1402 با حجم نمونۀ 400 نفر و مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با 5 نفر از کارشناسان و خبرگان محلی استفاده شده است.
یافته‌ها نشان داد از اوایل دهۀ 1380 حجم حقابۀ ایران کاهش محسوسی داشته و در سال‌های اخیر به‌شدت افت کرده است. همچنین مطابق نتایج، تا سال ۱۳۸۵ نسبت افزایش جمعیت در سیستان تقریباً برابر با میانگین کشوری بوده، اما از سال 1385 به بعد درحالی‌که جمعیت کشور رشد مثبت و روند افزایشی داشته، جمعیت در ناحیۀ سیستان به‌دلیل حجم بالای مهاجرفرستی کاهش یافته است. در سه دهۀ اخیر، تعداد مهاجرت از ناحیۀ سیستان به‌ویژه به خارج از استان بیش از چهار برابر شده است. جریان مهاجرت از ناحیۀ سیستان به خارج از استان، بیشتر به‌سمت استان‌های خراسان رضوی، گلستان، یزد، تهران و خراسان جنوبی است. به‌علاوه، نتایج مشخص کرد بیش از نیمی از پاسخگویان در پیمایش به دلایل خشکسالی، بیکاری و دسترسی به فرصت‌های شغلی، تمایل به مهاجرت از ناحیۀ سیستان دارند. این تمایل به‌ویژه برای افراد مجرد و با تحصیلات دانشگاهی بیشتر بوده است.
آب بیشترین تأثیر را بر اقتصاد و معیشت مردم ناحیۀ سیستان گذاشته و در صورت تداوم وضعیت فعلی در عدم تحقق حقابۀ ایران از رودخانۀ هیرمند، مهاجرت‌های گسترده، جابه‌جایی جمعیت و درنهایت خالی از سکنه‌شدن برخی سکونتگاه‌های ناحیۀ سیستان را شاهد خواهیم بود.
مهدی محمدصادقی، یاشار ذکی، رسول صادقی و رسول قبادی، دوفصلنامه توسعه محلی دانشگاه تهران، دوره 16، شماره یک، شماره پیاپی 30، بهار و تابستان 1403، شهریور 1403، صفحه 126-107 .
دانلود مقاله
