چکیده
آب‌انبارهای عمومی تهران، بعنوان تأسیسات زیربنایی جهت تأمین آب شرب مردم شهر، محل مراجعات روزمرّه و مکرّر، جایی برای تعاملات اجتماعی و دارای کارکردهای متنوع بودند. موضوع پژوهش حاضر، بررسی کارکردهای اجتماعی آب‌انبارهای همگانی تهران در دوره قاجاریه و تأثیر آنها در زندگی مردم است. دو سؤال اصلی تحقیق از این قرارند: الگوی پراکندگی آب‌انبارها در شهر تهران به چه صورت بوده است؟ آب‌انبارهای عمومی بجز تأمین آب شرب دارای چه کارکردهایی بودند؟ فرضیه نخست: به دلیل اینکه آب‌انبارهای عمومی بیشتر جزو موقوفات بوده و معمولاً اینگونه تأسیسات می‌بایست به راحتی در دسترس موقوف علیهم قرار می‌گرفتند، تراکم آنها، در نقاط فقیرنشین و جنوبی شهر که فاقد آب‌انبارهای خانگی بودند، بیشتر بود. فرضیّه دوم اینکه، همانگونه که در شهرهایی مانند یزد، کاشان، قزوین و… آب‌انبارهای عمومی، محل تجمّع و تعاملات اجتماعی مردم بودند و مراجعین ضمن تأمین آب، به گفتگو، تبادل اطلاعات مربوط به خرید و فروش کالا، تدارک مقدّمات عروسی و… می‌پرداختند، احتمالاً در تهران نیز علاوه بر تأمین آب شرب، آب‌انبارها به مثابه محلّ تعاملات اجتماعی گوناگون، دارای کارکردهای دیگری بوده‌اند. این پژوهش با روش کتابخانه‌‌ای- اسنادی و مطالعات میدانی صورت گرفته و نوع پژوهش آن، توصیفی و تحلیلی است. نتیجه پژوهش فرضیات را اثبات نمود و نشان داد آب‌انبارها که پراکندگی آنها بیشتر در نقاط جنوبی و پرجمعیّت تهران بوده‌است، کارکردهای اجتماعی و فرهنگی متعدّدی در زندگی مردم تهران داشته‌اند. کارکردهایی که ریشه در نگرش مردم شهر نسبت به آب و آب‌انبار و سبک زندگی آنان داشته و جنبه‌‌های مختلفی از زندگی اجتماعی مردم، از قبیل اعتقادات و باورها، مشاغل و مسائل بهداشتی در پیوند با آب‌انبارهای عمومی بوده‌است.
نسرین شهریوری (1395) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته تاریخ – تاریخ ایران دوره اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پژوهشکده تاریخ ایران.
