چکیده
زمینه و هدف: رونق گردشگری در هر مکان جغرافیایی در کنار پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی و اجتماعی، اثرات منفی محیط زیستی نیز به همراه دارد که در صورت ادامه یافتن می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به بار آورد. در همین راستا این تحقیق با هدف بررسی اثرات محیط زیستی حاصل از توسعه گردشگری سواحل منطقه فرح‌آباد ساری تهیه و تنظیم شده است. منطقه مورد مطالعه سواحل دریای خزر و محدوده شهر فرح‌آباد است که هر ساله پذیرای گردشگران فراوان است. یافته‌های میدانی بیانگر این است که توسعه گردشگری ساحلی اثرات محیط زیستی فراوانی بر جای گذاشته است که مهم‌ترین آنها تخریب پوشش گیاهی، آلودگی آب‌های ساحلی و از بین رفتن چشم‌انداز ساحلی است. مناطق ساحلی از پربارترین و پویاترین منابع اکولوژیکی سرزمین و بستر فعالیت‌های عظیم اقتصادی و اجتماعی جهان به شمار می‌روند. در همین راستا هدف این مطالعه، ارزیابی بوم-جامعه‌شناختی برنامه‌ریزی گردشگری ساحلی بر محیط زیست منطقه-فرح‌آباد ساری بوده است. بوم‌شناسی سیمای سرزمین Ecology Landscape با استفاده از مفاهیم ساختار، عملکرد و تغییرپذیری بوم شناختی، مبنای ارزیابی برنامه‌ریزی بوم-جامعه شناختی سرزمین است. این رویکرد با هدف استفاده و حفاظت از پهنه‌های سبز و باز منابع طبیعی و حفظ یکپارچگی بوم-جامعه‌شناختی سرزمین قابل استفاده است. نگرانی از تخریب و یا کاهش کیفیت محیط زیستی نوار و حومه‌های ساحلی همکاری نزدیک برنامه‌ریزان شهری- منطقه‌ای و برنامه‌ریزان حفاظت محیط زیست را به منظور تلفیق اصول بوم‌شناسی در برنامه‌ریزی و ارزیابی کاربری اراضی سرزمین ساحلی ضروری می‌سازد. فضاهای سبز و باز نوار ساحلی پوشیده از ماسه را می‌توان از مهم‌ترین عناصر طبیعی ساختار بوم‌شناختی ساحل دریا دانست که اگر به درستی و در ارتباط با دیگر عناصر طبیعی ساختارهای اکولوژیک سرزمین مانند: رودخانه، جنگل، باغ و مزارع برنامه‌ریزی شوند، موجب استمرار فرایندهای بوم‌شناختی مانند جریان هوا، آب، پرندگان و سایر موجودات زنده در منطقه خواهند شد. رویکرد بوم‌شناسی سیمای سرزمین با تاکید ویژه بر ارزیابی ساختارها و فرایندهای بوم-جامعه‌شناختی توانایی ایجاد زبان مشترک بین بوم‌شناسان و برنامه‌ریزان سرزمین را دارد. حداکثر پایداری و عملکرد ساختارهای بوم شناختی در صورتی حاصل می‌شود که لکه‌های سبز و باز سرزمین دارای وسعت زیاد، فاصله کم و ارتباط ساختاری هم در محدوده‌های داخل-شهری و هم در محدوده‌های فرا-شهری باشند.
مواد و روش‌ها: این پژوهش بر اساس ماهیت توصیفی، و بر اساس هدف کاربردی، است. منطقه مورد مطالعه سواحل دریای خزر و محدوده شهر فرح‌آباد است که هر ساله پذیرای گردشگران فراوان است. جهت گردآوری داده‌ها از پرسشنامه محقق ساخته بسته پاسخ استفاده گردید که توسط ساکنین ساحل دریای خزر تکمیل گردید. و جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از مشاهده و آزمون t مستقل با استفاده از نرم‌افزار SPSS استفاده گردید.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان دادند که وجود گردشگران باعث افزایش شهرت گردشگری منطقه می‌شود و رونق گردشگری در هر مکان جغرافیایی در کنار پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی و اجتماعی، اثرات منفی محیط زیستی به همراه دارد. لذا ارزیابی بوم-جامعه‌شناختی برنامه‌ریزی گردشگری ساحلی از عوامل تأثیرگذار در توسعه گردشگری ساحلی می‌باشد.
نتیجه‌گیری: بهبود مدیریت محیط زیستی برنامه‌ریزی گردشگری ساحلی، در راستای کاهش آسیب‌های محیط زیستی آن، گام اول در جهت نیل به اهداف توسعه گردشگری پایدار می‌باشد. مدیریت بومی-فضایی-اجتماعی ساخت و سازها در روند تعادل‌یابی، پایدارسازی و اعتلای بستر زیستی سرزمین با استفاده از اصول برنامه‌ریزی محیط زیستی ساخت سرزمین امکان‌پذیر می‌باشد.
علی اكبری (1401) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته سیاست‌گذاری فرهنگی – علوم محیط زیست، دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشکده علوم محیطی.
