چکیده
آب از جمله مؤلفههای زیستی است که به طور طبیعی منشاء حیات و تداوم آن بر روی کرهء زمین است. رشد فزاینده جمعیت، بهبود و تغییر سبک زندگی و نیز پیشرفتهای صنعتی، تقاضا برای مصرف آن را به شکل روز افزونی بالا برده است. امروزه منطبق نبودن مرزهای سیاسی با مرزهای طبیعی در بسیاری از مناطق زمینه سکونت بیش از 40 درصد از جمعیت جهان را در مناطق پیونددار با حوضههای آبریز مشترک به ویژه در حوضه رودخانهها بین دو یا چند کشور را فراهم کرده است. بدین معنا که 60 درصد رودهای دنیا در 263 آبریز مشترک جای گرفتهاند. خاورمیانه نمونه از چنین مناطقی است که با قرار گیری در کمربند خشک جهان علیرغم داشتن 5 در صد جمعیت تنها 1 درصد آبهای شیرین قابل دسترس جهان را در اختیار دارد. در این میان، موقعیت رودهای دجله و فرات بهگونهای است که کمترین سازگاری را با مرزهای ملی و یا با ملاحظات سیاسی و استراتژی کشورهای منطقه دارد. سرچشمههای رودخانههای دجله و فرات در ترکیه قرار دارند و مقامات ترک معتقدند که آنها مالک این منابع هستند. در این باره پروژهای به نام «گاپ» یا «آناتولی» در قالب ساخت بیش از 22 سد و 19 طرح برقابی و توسعه سیستم کشاورزی در حوضههای دجله و فرات تا سال 2023 در دستور کار دولت ترکیه قرار گرفته که بازتاب آن در قالب تهدید امنیت محیطزیستی و امنیت آبی کشورها پایین دست (عراق، سوریه و ایران) نمود یافته است. پژوهش حاضر با نگرش به تداوم تغییرات اقلیمی وتغییر الگوی بارش و افزایش میزان مصرف آب در کشورهای پایین دست به روش توصیفی- تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانهای بر این فرض استوار است که بازتاب مناسبات هیدروپلیتیک کشورهای حوضه دجله و فرات ( بر بنیاد طرح گاپ) در شکل تهدید امنیت نواحی جنوب غرب ایران نمود یافته وتشدید خواهد شد. نتیجه پژوهش نشان داد که پیامدهای ناشی از رویکرد هیدروپلیتیک کشورهای فرادست دجله و فرات بهویژه ترکیه افزون بر تهدید امنیت زیست محیطی دیگر ابعاد امنیت در حوزههای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی در جنوب غرب کشور را تحت تأثیر قرار میدهد.
احمد رشیدی نژاد (1398) پارسا دکتری تخصصی (PhD)، رشته جغرافیا – جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم جغرافیایی.
