چکیده
تغییر اقلیم در عصر حاضر به عنوان یکی از مهمترین نگرانی‌ها و چالش‌های بشر و دولت‌ها بوده و کلیه نقاط جهان متاثر از این پدیده خواهند بود و هر کدام از پیامدها و اثرات آن بسته به محل وقوع و شدت آن می‌تواند منشا آثار مخربی در منطقه باشد گزارش‌های IPCC حاکی از آن است که تغییر اقلیم ناشی از پدیده گرمایش جهانی باعث ایجاد تغییراتی در منابع آب و ایجاد بحران‌های ناشی از آن در چند دهه اخیر در سطح جهان شده است. در این پژوهش پیامدهای تغییرات اقلیمی‌بر کشکمش‌های اجتماعی سیاسی بحران آب در منطقه پاکدشت تهران بررسی شد. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد کمبود آب و تبدیل شدن آن به بحران، موقعیت و وضعیت‌هایی را به وجود می‌آورد که ارزش و اهداف اساسی در حوزه امنیت (فردی، اجتماعی، ملی) را به مخاطره می‌اندازد و تهدیدات علیه نظم و امنیت اجتماعی و تهدیدات علیه آسایش عمومی‌و فردی را شامل می‌شود چالش‌های تامین آب در شهرهایی از قبیل پاکدشت که به عنوان نمونه در این پژوهش انتخاب شده‌اند و وضعیت مشابهی با سایر شهرهای کشور دارند، ممکن است شرایطی را پدید بیاورد که به سبب مرتفع نشدن نیازهای آبی میزانی از بی‌ثباتی و تنش‌های اجتماعی را در جوامع محلی استان‌ها و یا کل کشور شاهد باشیم. با توجه به اینکه مسئله آب در کشور ما در همه جوانب زندگی نقش دارد، شکل‌گیری بحران آن ابعاد و جوانب مختلف زندگی، اجتماعی، اقتصادی سیاسی و فرهنگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این پدیده، خطری بالفعل است و به صورت بالقوه به ناراضی‌هایی تبدیل می‌شوند که ممکن است با وقوع هر حادثه‌ای امنیت عمومی‌در سطوح شهرهای کوچک را برهم بزند و دامنه و گسترش بحران ناشی از آن تا استان و حتی کشور را به صورت زنجیره‌ای درگیر خود نماید. وجود درگیری‌ها و اعتراض کشاورزان شرق اصفهان و تخریب خط لوله انتقال آب به یزد و درگیری کشاورزان بر سر پروژه انتقال آب بن-بروجن، بحران آب در حوزه بختگان، مشکل تامین آب در منطقه ماکو در آذربایجان غربی از نمونه‌هایی است که بر چالش آب اتفاق افتاده و متاسفانه باعث کشته شدن چندین نفر و گستردگی بحران در سطح این مناطق شده است. درگیری‌های اجتماعی بین اهالی سکونتگاه‌های شهری و روستایی بر سر تصاحب آب‌های زیرزمینی برای رفع نیازهای اضطراری خود در استان‌های یاد شده نه تنها پدیده‌ای جدید و نوظهور نیست بلکه بسیار عادی می‌نماید. عدم مدیریت مناسب در حوزه آب بی‌توجهی به خواسته‌های مردم حل مشکلات به صورت مقطعی و صوری در حوزه تامین آب موجب می‌شود تا گروه‌هایی شکل بگیرد که تنها راه درست هر چیز را در اعتراض سیاسی و آشوب ببینند. اکثر بحران‌ها و بالاخص بحران آب گر چه به ناگاه اما اغلب با قابلیت پیش‌بینی و پیشگیری رخ می‌دهند؛ اما در صورتی که به موقع مدیریت نشود و برای حل آنها سیاست‌گذاری نشده باشد می‌تواند آسیب‌‌های جدی را در حوزه‌های مختلف وارد نماید. همچنین نتایج به دست آمده در تحقیق نشان می‌دهد که پاسخگویان مقیاس جغرافیایی رخدادها را در مقیاس محلی می‌دانند و دامنه بحران‌زایی آن‌را را در مقیاس بزرگ‌تر و در سطح شهرستان و استان برآورد می‌کنند. عدم مدیریت مناسب و حل معضل آب در این منطقه (پاکدشت) به کم‌توجهی مسئولین محلی و ملی به این موضوع است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد هنوز مسئولین ما به این باور نرسیده‌اند که آب و مسائل زیست محیطی، تبدیل به بحران شده است ممکن است جدی نگرفتن موضوع یا غفلت و بی‌توجهی به تبعات، اقتصادی، بهداشتی، سیاسی و امنیتی بحران آب فرصت فکر کردن و ارائه راه حل را از ما بگیرد. بی‌آبی نه تنها تبعات مستقیم بر زندگی ما دارد، بلکه تبعات غیرمستقیم آن و به ویژه ابعاد فرهنگی و اجتماعی‌اش در جامعه‌یی که اکثریت آن را روستانشینان و شهرنشینان متکی به کشاورزی سنتی تشکیل می‌دهند به مراتب خطرناک‌تر است. پیامدهای، اجتماعی سیاسی و اقتصادی ناشی از بحران آب و کمبود آب دامنه وسیعی دارد که می‌تواند باعث مهاجرت، آوارگی، بیکاری، گسترش فقر و حاشیه‌نشینی در شهرها شود. بحران آب و رقابت بر سر منابع تجدیدناپذیر مانند آب می‌تواند به بروز منازعه کمک کند زیرا منابع در برخی از مناطق با کمبودهای فراوانی روبرو هستند و از اهمیت خاصی برای بقای انسان برخوردارند و از نظر فیزیکی قابل تصاحب و کنترل هستند. تداوم بحران آب می‌تواند باعث شود شهروندان باور خود به مشروعیت سیاسی و کارآمدی حکومت مرکزی را از دست بدهند و در نتیجه اعتماد عمومی‌شهروندان نسبت به نظام سیاسی کاسته می‌شود. ایران با بحران جدی آب روبه‌روست. بحرانی که در شرف ایجاد مسائل و مشکلات امنیتی در بُعد ملی و فراملی است. بحران کم‌آبی نه تنها گریبان شهرهای جنوبی کشورمان را گرفته بلکه شهرهای مرکزی ایران را نیز آسیب پذیر کرده است. امروزه شهرهایی نظیر اصفهان و زنجان نیز با مشکلات بسیاری از جمله نقص تأسیسات آبرسانی و حفر چاه‌های غیر مجاز دست و پنجه نرم می‌کنند. این معضلات تنها به منطقه پاکدشت به عنوان مطالعه موردی این پژوهش محدود نمی‌شود بحران آب از شرق تا غرب ایران از سیستان و بلوچستان که سدهای آن در مرز هشدار هستند و دریاچه هامونی که در حال ناپدید شدن است تا آذربایجان غربی که دریاچه ارومیه آن رو به خشکی می‌رود را به نحوی در برگرفته و روز به روز بر دامنه آن افزوده می‌شود.
سیده عارفه اشرف نیا (1402) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم انسانی، دانشگاه بیرجند.
