چکیده
امروزه کمبود آب برای تولید مواد غذایی نگرانی‌های گسترده‌ای را در سراسر جهان و به ویژه ایران ایجاد کرده است. باتوجه به اینکه بخش کشاورزی بزرگترین مصرف‌کننده آب در کشور است و کشاورزان به عنوان مهم‌ترین مصرف‌کنندگان از آب موجود و در دسترس به خوبی استفاده نمی‌کنند، درک صحیح رفتار کشاورزان در حفاظت از آب می‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان در تدوین سیاست‌ها و شیوه‌های گسترده حفاظت از آب کمک کند. از این رو پژوهش حاضر با هدف تحلیل رفتار حفاظت آب کشاورزان دشت نیشابور انجام شده است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از منظر پارادایم تحقیق جزء پژوهش‌های آمیخته (کمی- کیفی) تشریحی است. برای دستیابی به این هدف، رساله در سه بخش سازماندهی شده است. در بخش اول، وضعیت فعلی رفتار حفاظت آب کشاورزان و عوامل مؤثر بر رفتار آن‌ها با روش پیمایشی و با استفاده از سه تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده، تئوری فرهنگی و تئوری اعتقادات سلامت سنجیده شد. جامعه آماری این بخش از پژوهش، کشاورزان گندم‌کار دشت نیشابور به تعداد 1300 نفر بودند که بر اساس فرمول کوکران نمونه 235 نفری از آن‌ها تعیین شد. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای تصادفی انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها در این بخش از نرم‌افزار SPSS19 و AMOS24 استفاده شد. نتایج نشان داد اکثریت کشاورزان مورد مطالعه، رفتار حفاظت آب ضعیف تا متوسطی داشتند. هر سه تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده، فرهنگی و اعتقادات سلامت پتانسیل پیش‌بینی رفتار حفاظت از آب را دارند اما قدرت پیش‌بینی سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده بالاتر از تئوری فرهنگی و اعتقادات سلامت می‌باشد. همچنین در تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده، متغیرهای نیت، هنجارهای اخلاقی، نگرش، دانش و درک ریسک؛ براساس تئوری فرهنگی، متغیرهای مساوات‌طلبی، سلسله‌مراتبی، تقدیرگرایی، درک ریسک، هنجارهای ذهنی، نگرش، مسئولیت‌پذیری و نیت؛ و براساس مدل اعتقادات سلامت، متغیرهای منافع درک‌شده، حساسیت درک شده و تشویق به عمل، تغییرات رفتار کشاورزان نسبت به حفاظت از آب را تبیین می‌کنند. در بخش دوم، ذهنیت و نوع‌شناسی ادراکات کشاورزان گندم‌کار نسبت به حفاظت از آب کشاورزی و یا به عبارتی گوناگونی دیدگاه کشاورزان مورد مطالعه با استفاده از روش کیو سنجیده شد. در این بخش براساس بررسی ادبیات موضوع و مصاحبه با کشاورزان و کارشناسان، فضای گفتمان با 120 گویه ساخته شد. سپس براساس رتبه‌بندی‌های انجام شده توسط کارشناسان، 42 نمونه کیو انتخاب شد. پس از آن 34 کشاورز که از طریق نمونه‌گیری هدفمند به عنوان مجموعه شرکت‌کنندگان انتخاب شده بودند به تکمیل روش مرتب‌سازی کیو پرداختند. تجزیه و تحلیل داده‌ها در این بخش، با استفاده از نرم افزار PQMethod انجام شد. نتایج این بخش نشان داد چهار نوع دیدگاه حمایت‌طلبان، عدالت‌خواهان، تقدیرگرایان منفعل و فردگرایان خوش‌بین در میان کشاورزان وجود دارد. در بخش سوم، برای بررسی اینکه چرا برخی از کشاورزان رفتار حفاظت آب را انجام نمی‌دهند و ارائه مدل از تئوری داده بنیاد استفاده شد. در این بخش، نمونه‌ی موردمطالعه با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری هدفمند و با در نظر گرفتن شاخص اشباع نظری انتخاب شد. ابزار گردآوری داده‌ها مصاحبه عمیق انفرادی نیمه ساختار یافته بود. نتایج به دست آمده از داده‌های تحقیق در فرآیند کدگذاری در قالب مفاهیم و مقولات استخراج و طبقه‌بندی گردید و بر اساس آن مدل پارادیمی عدم رفتار حفاظت آب کشاورزی طراحی شد.
مریم تاجری مقدم (1397) پایان‌نامه دکتری تخصصیPhD) )، رشته مهندسی کشاورزی – ترویج و آموزش کشاورزی ـ توسعه کشاورزی، دانشگاه تبریز، دانشکده کشاورزی.
