چکیده
قنات یا کاریز یکی از روشهای استحصال آبهای زیرزمینی است. این سیستم سنتی تأمین و انتقال آب بر تاریخ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی یزد، به عنوان یکی از مناطق شاخص در نواحی خشک و نیمه خشک ایران تأثیر گذار بوده است. به منظور بررسی این اثرات، پژوهش حاضر با تکیه بر روش کتابخانهای، میدانی و مصاحبههای شفاهی به تحلیل دادههای تاریخی پرداخته و نقش قنات در حیات تاریخی یزد از دوره ایلخانان تا پایان دوران پهلوی اول یعنی در طول سال های 674-1320 ش /1295-1941 م را بر اساس اهداف ذیل مورد تحلیل و ارزیابی قرار میدهد:- شناخت نقش متقابل قنات و نظام حکومتی- تبیین نقش قنات در فعالیتهای کشاورزی- شناخت و تبیین نظامهای مالکیت، تقسیم و توزیع آب- تبیین تأثیر متقابل قنات و جامعه بر اساس اهداف مذکور.
نتایج به دست آمده در این پژوهش به ترتیب ذیل است:- بررسیها نشان میدهند که هرچه حاکمان محلی از استقلال عمل و پایداری سیاسی بیشتری برخوردار بودهاند، وجه توفیقات آنان نسبت به بسط و توسعه قنوات بشتر بوده است و این امر توسعه اقتصادی را نیز در پی داشته است. – میزان آب حاصل از قنوات در یزد موجب محدودیت در سطح کشت گردیده و با افزایش جمعیت، شیوههای دیگر معیشت مانند تجارت و صنایع دستی خانگی رشد یافته است. محدودیت منابع آب بستر لازم را برای اقتصاد خرد در این مناطق ایجاد نموده است. – وقف یکی از عوامل مهم در توسعه، پایداری و نگهداری از قنوات محسوب میگردیده است و هم مالکیت افراد را تا حدی بیمه مینموده و موجبات پایداری این سازههای آبی را فراهم آورده است.- اداره قنوات به صورت غیردولتی و با مشارکت سهامداران، مالکین و شاربین در طی قرون و اعصار انجام میشده است. موضوعی که کاربرد فرضیه شیوه تولید آسیایی را در مناطق فلات مرکزی ایران به چالش کشیده است.
زهره چراغی (1388) پایاننامه دکتری تخصصی (PhD) ، رشته تاریخ – تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
