چکیده
انسان زندگی وابسته به آب داشته و دارد و ایران در تاریخ خود همواره سازه‌های آبی بسیاری برای تداوم حیات خود ساخته است. تنوع، فراوانی، کیفیت و گستردگی سازه‌های آبی و حصول نتایج فراوانی از ثمرات کشاورزی و صنایع وابسته به آن، بیانگر تحول در هر دوره تاریخی است. ایران نیز در جای جای خود از این ذخیره تمدنی داشته و این دانش را به نقاط بسیاری تسری داده است. از این رو این پژوهش بر این برآمده است تا نظام آبیاری را از عصر ساسانیان تا روی کار آمدن مغولان در سطح دو شهر دزفول و شوشتر بررسی نماید. برای پاسخ به این پرسش، دقت در جغرافیا و آب و هوای ایران و خوزستان و این دو شهر و میزان آب در گام مقدماتی مورد مطالعه قرار گرفت. سپس با مطالعه پیرامون چگونگی ایجاد این سازه‌ها، نظام تحول آبیاری در آنها بررسی گردید. اولین گام موثر پس از شناسایی جغرافیای شوشتر و دزفول و مباحث مقدماتی ایجاد سازه‌های مهار و هدایت آب از سرچشمه‌های اصلی اعم از سطحی و زیرزمینی بوده است. که بیشترین میزان آب در جغرافیای مورد بحث را آب‌های سطحی قدرتمند و بزرگی شکل می‌دادند که نیاز به مدیریت و مهار داشت و ابزار وابسته به خود را می‌طلبید. مانند: ساختن سد و بند، پل، سفته، سیفون، کانال‌ها و پل‌های آب بر. پس از آن، ایجاد سازه‌هایی برای شاخه شاخه کردن بیشتر آب جهت دسترسی به مزارع و مردم، جهت مصارف نوشیدنی، خانگی، کشاورزی و صنعتی مورد نیاز بود. که سازه‌های وابسته به خود را می‌طلبید مانند: نهرها، قنات ها، گاوچاه‌ها، قمش‌ها، گورآب‌ها و غیره. گام بعدی شناخت نظام تحول در آبیاری، شناسایی توسعه در محصولات کشاورزی، ابزارآلات و مشاغل وابسته بود. که در تمامی این موارد در دوران هزار ساله مورد مطالعه در شوشتر و دزفول نظام توسعه و تحول در کشاورزی وجود داشته و به رونق شهر انجامید. محصولاتی مثل گندم، برنج، جو و غلات و سبزیجات، پنبه و درختانی مانند: نخل، انگور، مرکبات و انجیر، زیتون، عناب و. . . در سایه این نظام توسعه یافته به بار نشستند.
پرویز طلائیان پور (1402) پایان‌نامه دکتری تخصصی (PhD) ، رشته علوم انسانی- تاریخ، دانشگاه خوارزمی، دانشکده ادبیات.
