چکیده
ایرانیان به عنوان صاحبان یکی از قدیمی‌ترین و با ارزش‌ترین نظام‌های پایدار بهره‌برداری از منابع آب در دنیا شناخته می‌شده‌اند. اما متأسفانه، محیط‌زیست و جامعه ایران امروزه در اثر اتخاذ رویکرد بالا به پایین نظام جدید فن‌سالار مدیریت آب، شکل‌های بدیعی از آسیب‌ها و پیامدهای زیست‌محیطی- اجتماعی را تجربه می‌نماید. تحقیق پیش‌رو به عنوان یک راه‌گشا در زمینه لزوم توجه به مدیریت بر پایه عرضه آب، از اقدامات تکنوکراتی نظام مدیریت آب کشور در مورد مدیریت‌های محلی آب آسیب‌شناسی نموده و ضمن مورد نقد قرار دادن مداخله حاکمیت در فرآیند عرضه- تقاضای آب، نسبت به الزامات توجه به جایگاه رسمی سرمایه اجتماعی در این فرآیند به عنوان یک اصل از اصول حکمرانی خوب آب تأکید می‌نماید. در این تحقیق، ضمن بررسی و الهام‌گیری از تعدادی از چارچوب‌های آسیب‌شناسی نظام‌های اجتماعی- اکولوژیک مبتنی بر روش تحقیق در علوم اجتماعی، یک روش‌شناسی تحت عنوان «نقشه راه تحقیق» تدوین گردیده است تا در صدد انجام مطالعه‌ای در زمینه آسیب‌شناسی نظام مدیریت منابع آب ایران به ویژه در یک‌صد سال گذشته برآید. همچنین، نمونه‌های موردی شامل مدیریت سنتی آب سطحی پارا در سمنان، شرکت کشاورزی میاه بلده فردوس، مدیریت سنتی قنات نیلوفر دربند در اسفراین و مدیریت تلفیقی آب سطحی و زیرزمینی مُجن در بسطام، با نگاهی برگرفته از مبانی جهان‌شمول مدیریت محلی آب، به عنوان مصادیق موفق در مدیریت پایای منبع آب معرفی گردیده و در ضمن شناسایی آسیب‌های مداخله حکومت در مدیریت محلی آب پارا در سمنان و آسیب‌ها و حمایت‌هایی که در مدیریت قنات بلده فردوس وجود دارند، راهکارهای مبتنی بر توصیه‌های نهادهای بین‌المللی جهت برطرف شدن آسیب‌ها و تقویت سازوکار مدیریت یکپارچه منابع آب در سطح محدوده آنان ارائه گردیده است. به عنوان نتیجه‌گیری اصلی از مطالعات نظری و میدانی، نظام حکمرانی آب کشور می‌بایست ضمن جلوگیری از انواع اقدامات عرضه- محور آب، نسبت به تغییر نهاد آب کشور به سمت سیاست‌های مدیریت- عرضه اقدام عاجل نموده و در این راستا از ظرفیت‌های متعدد فراموش شده نظیر سرمایه اجتماعی، آموزش، تحقیقات، اقتصادی و ارزشگذاری آب، تشکیل نهادهای حوضه آبریز و اتخاذ رویکرد یکپارچه مدیریت منابع آب بهره جوید.
امین فخرمحمدی (1400) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی عمران – مهندسی و مدیریت منابع آب، دانشگاه سمنان، پردیس فنی – دانشکده مهندسی عمران.
