چکیده
مسألۀ آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در سدۀ اخیر همواره مشکلساز بوده و هنوز بهطور کامل حل و فصل نشده است. مسأله با حکمیت گلداسمید در سال 1289 قمری (1872م) آغار شد. در دورۀ رضاشاه مذاکرات از سال 1310 شمسی آغاز و در سال 1317 به توافقنامه انجامید. دولت ایران و مجلس شورای ملی و دولت افغانستان قرارداد و اعلامیۀ منضم را تصویب کردند. اما مجلس شورای ملی افغانستان بهرغم تصویب قرارداد، اعلامیه منضم را رد کرد. با این که دربارۀ مسأله آب هیرمند در دورۀ رضاشاه دادههای گوناگونی در منابع وجود دارد و در پارهای از نوشتههای پژوهشی نیز به جوانبی از این مسأله پرداخته شده است، اما جای یک پژوهش جامع، کامل و مستند در ادبیات پژوهشی مربوط به موضوع خالی است. مقاله حاضر ضمن ارائه یک شرح دقیق، مستند و کوتاه دربارۀ زمینه و پیشینۀ تاریخی مسأله و ایضاح جوانب گوناگون آن در دوره رضاشاه، بر اساس اسناد منتشر نشدۀ وزارت خارجه ایران در پی پاسخ به این سؤال است که چرا و چگونه مسأله آب هیرمند در این دوره به نتیجه قطعی نرسید؟ عوامل متعددی در عدم به نتیجه رسیدن مسأله آب هیرمند دخیل بود که مهمترین آنها سوءظن افغانها و پایبند نشدن به تعهد استفاده بیش از اندازه از آب هیرمند در بالای بند کمالخان است.
داریوش رحمانیان و فضلالله براقی، دوفصلنامه علمی تاریخ ایران دانشگاه شهید بهشتی، دوره 3، شماره یک، شماره پیاپی 3، خرداد 1389، صفحه 70-37 .
