چکیده
آلایندههای زیستمحیطیِ آب و هوا و آسیبهای ناشی از آنها، یک چالشی فراروی حیات بشر امروزی بوده و زندگی انسانها و دیگر موجودات زنده را با تهدیدات جدی مواجه کردهاست. با توجه به ویژگیهایی چون: چند بعدی بودن، غیرمستقیم بودن آثار و پیامدها، مخفی و پنهان بودن آنها از دید همه و وسعت بزهدیدگان آلایندههای زیستمحیطی، حمایت از بزهدیدگان جرایم زیستمحیطی، اهمیت مضاعف یافته و موجب پیدایش جرمشناسیسبز یا جرمشناسی محیط انتقادی، با هدف دفاع و حمایت از بزهدیدگان جرایم زیستمحیطی، در حوزهی جرمشناسی گردیده و تغییرات و تحولات قوانین کیفری کشورها، تاسیس سازمانها و انجمنهای حامی بزهدیدگان را به دنبال داشتهاست. نگارنده، در این رساله، با روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی، قلمرو حمایت از بزهدیدگان آلایندههای زیستمحیطی آب و هوا، را در سیاست جنایی اسلام و افغانستان، بررسی کردهاست و یافتههای پژوهش آن است که در سیاست جنایی اسلام، حفظ محیطزیست و حمایت از حیات انسان و سایر موجودات مورد توجه و اهتمام جدی شارع مقدس است. آیات، روایات و فقه اسلامی بر آن، تاکید دارد. هرچند که لزوم حمایت از بزهدیده زیستمحیطی، بهصورت خاص، تحلیل و کنکاش نشدهاست، اما با تحلیل مفاد قواعد فقهی، حقوقی و اخلاقی میتوان لزوم حمایت از بزهدیدگان را استنباط کرد. بهعنوان نمونه در برخی آیات قرآن بر آبادانی زمین تاکید و تخریب آن ممنوع و برابر با فساد در زمین دانسته شدهاست. در روایات نیز از رفتارهاییکه موجب زیان به محیطزیست بهویژه آب و هوا و آسیب زدن به موجودات زنده گردد، نهی شدهاست که نهی هم ظهور در حرمت اینگونه اعمال و رفتارها دارد یا حداقل کراهت آنها را میتوان استنباط کرد. فقیهان مسلمان نیز در حمایت از بزهدیدگان آلایندههای زیستمحیطی آب و هوا، برخی از رفتارهای آسیبزا مانند استفاده از اسلحهی آتشزا، کشتار جمعی در جنگها، جنگ در شهرها، مسموم کردن آبها، قطع درختان، آتش زدن مزارع، مراتع، منازل و…، را ممنوع دانستهاند که تدابیر و سیاست جنایی پیشگیرانه و حمایت از بزهدیدگان آلایندههای زیستمحیطی است. در سیاست جنایی افغانستان نیز، حمایت از بزهدیدگان آلایندههای زیستمحیطیِ آب و هوا، در دوحوزهی حمایت کیفری با جرمانگاری آلودهسازی محیطزیست بهویژه آب و هوا و حمایت غیر کیفری باز تصویب قوانین حمایتی، مشوقهای اقتصادی، ارتقای آگاهی مردم نسبت به اهمیت محیطزیست و آثار و پیامدهای تخریب آن برای بشر، اقدامات لازم، اما غیرکافی را انجام شدهاست. در این میان آنچه قابل توجه و اهمیت است، توجه به حمایتهای پیشگیرانه از بزهدیدگان است.
محمد عوض اعتمادی (1402) پایاننامه دکتری تخصصی (PhD) ، رشته حقوق – حقوق جزا و جرمشناسی، جامعه المصطفی العالمیه، موسسه آموزش عالی علوم انسانی.