چکیده
مدیریت منابع آب فرآیندی سیستمی است که می‌تواند نقش موثری بر کاهش پیامدهای تغییراقلیم و همسو با آن مصارف فراتر از آستانه تاب‌آوری منابع آب داشته باشد. از سوی دیگر، ضعف مدیریت سیستمی حوزه آبخیز به عنوان بستر اصلی منابع آب، پدید آورنده بحران آبی خواهد شد که پیامدهایی فراتر از تغییرات اقلیم خواهد داشت. شناخت عوامل ضعف مدیریت منابع آب و تغییر دیدگاه مدیریت گامی موثر در جهت بهبود شرایط مدیریت و در نهایت حفاظت از منابع آب است. بر این اساس، ضعف سیستم‌های مدیریتی برگرفته از عدم شناخت کامل پیچیدگی‌های نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک همانند حوزه‌آبخیز می‌باشد. حکمرانی آب در کنار مدیریت می‌تواند پایداری حوزه‌آبخیز را دنبال نماید که بر رویکرد نیکداری طبیعت به جای بهره‌برداری غیرمسئولانه از منابع آب تاکید دارد. در این پژوهش، حوزه‌آبخیز طالقان، به عنوان یکی از مهم‌ترین حوزه‌های آبخیز در مجاورت کلان شهر تهران و تامین‌کننده منبع سد طالقان در نظر گرفته شده است. بر این اساس، وضعیت کمیت و کیفیت منابع آب رودخانه شاهرود به عنوان شاهرگ اصلی حوزه‌آبخیز طالقان و تامین کننده منبع سد طالقان مورد توجه بوده است و از طرف دیگر با توجه به توسعه کلان اقتصادی، تغییر شرایط جمعیتی و همسو با آن افزایش تقاضا برای منابع آب، روابط بین ذی‌نفعان مرتبط با منابع آب (بازیگران اصلی)، در قالب تئوری بازی‌ها و تحلیل شبکه‌های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری 390 ذی‌نفع محلی، در 13 روستا شهرستان طالقان و 28 دست‌اندرکار سازمانی است. جمع‌آوری اطلاعات بر اساس توزیع و تکمیل پرسش‌نامه‌های ارزیابی حمرانی آب، تحلیل شبکه‌ای، سرمایه‌اجتماعی انجام شده است و به منظور تعیین اثرگذاری شاخص‌های شبکه‌اجتماعی بر میزان ظرفیت‌سازگاری ذی‌نفعان منابع آب از روش تحلیل‌عاملی بهره گرفته شده است و بر اساس تمام پارامترهای مورد بررسی سیستم انسانی-محیطی حوزه‌آبخیز طالقان، با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل یا متقاطع، سناریوهای مدیریتی برای دستیابی به حکمرانی آب ارائه گردیده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، برای دستیابی به حکمرانی آب سناریوهای اولویت‌دار شامل تاکید بر تغییر در ساختار حکمرانی آب و اجرایی نمودن حکمرانی چند سطحی و نظام حکمرانی چند مرکزی آب، با توجه به تعدد کنشگران درگیر با بخش آب در حوزه‌آبخیز طالقان، هماهنگسازی کنشگران متعدد در سطوح مختلف و توزیع قدرت در فرایند تصمیم‌گیری یک ضرورت است و همچنین سناریویی تحت عنوان جلوگیری از تایید پروژه‌های تغییر کاربری اراضی از بخش کشاورزی به اراضی مسکونی و هماهنگی فرابخشی بین دستگاه‌های متولی در این زمینه و تدوین سند جامع کاربری اراضی با رعایت اصول سه‌گانه پایداری (محیط‌زیست، اجتماع- اقتصاد)، مطرح است.
فریبا ابراهیمی آذرخواران (1397) پایان‌نامه دکتری تخصصی(PhD) ، رشته مهندسی منابع طبیعی – آبخیزداری، دانشگاه تهران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی – دانشکده منابع طبیعی
