چکیده
مدیریت منابع آب سطحی به عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی مورد نیاز انسان، با توجه به محدودیت دسترسی در بسیاری از مناطق، یکی از چالش‌های اساسی مطرح در قرن حاضر است. از طرف دیگر، کمبود آب، پیامدهای زیست‌محیطی فراوانی را دامن زده است. بحران دریاچه‌ی ارومیه در ایران از جمله‌ی این موارد است. منابع آب سطحی مهمترین تأمین‌کننده‌ی آب این دریاچه می‌باشند و کشاورزی بزرگترین مصرف‌کننده‌ی آب در حوزه‌ی آن محسوب می‌شود. بسیاری از کارشناسان آب عقیده دارند که از طریق تقویت رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی می‌توان بر این بحران غلبه کرد. هدف این پژوهش، تحلیل رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی با رویکرد بوم‌شناسی انسانی در بخش جنوبی حوزه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه بود. این پژوهش از نوع پژوهش‌های “توصیفی و علّی ـ رابطه‌ای” است که با استفاده از فن پیمایش انجام شد. جامعه‌ی آماری اول این پژوهش کشاورزان بخش جنوبی حوزه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه (23750N=) بودند که تعداد 378 نفر آنها با بهره‌گیری از جدول کرجسی و مورگان و روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. جامعه‌ی آماری دوم، کلیه‌ی کارشناسان امور آب شهرستان میاندوآب بودند (21N=). ابزار پژوهش، پرسشنامه‌ای بود که روایی آن توسط تعدادی از متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی مورد تأیید قرار گرفت و پایایی دسته گویه‌های آن هم با استفاده از یک مطالعه‌ی راهنما و آزمون آلفای کرونباخ، محقق گردید (94/0???70/0). یافته‌های حاصل از آزمون‌های همبستگی نشان دادند که هنجارهای مشارکت، متغیرهای بوم‌شناسی انسانی (POET)، رضایتمندی از مدیریت منابع آّب، کیفیت خدمات ترویج و آموزش کشاورزی، دلبستگی مکانی، نگرش‌های ارزشی زیست‌محیطی و دیدگاه زمانی، همبستگی مثبت و معنی‌داری با رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی دارند. همچنین، یافته‌های حاصل از تحلیل واریانس یک‌طرفه نشان داد که میان سه گروه از افراد با نگرش‌های زیست‌محیطی زیست‌کره‌محور، نوع‌دوستانه و خودخواهانه از لحاظ رفتار مشارکت در حفاظت منابع آب سطحی تفاوت معنی‌داری وجود دارد و کشاورزان زیست‌کره‌محور رفتار مشارکتی بیشتری نسبت به دو گروه دیگر داشتند. نتایج حاصل از تحلیل علّی حاکی از آن بود که هنجارهای مشارکت، دارای بیشترین اثر بر رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی است (583/0 = ?). در پایان، بر اساس یافته‌های پژوهش، به تبیین جایگاه ترویج کشاورزی به عنوان یک مداخله‌گر در تقویت رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت از منابع آب سطحی پرداخته شده است.
ناصر ولیزاده (1394) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم کشاورزی.
