چکیده
در فلات مرکزی ایران از جمله یزد با توجه به موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی منطقه از دیرباز برای استحصال آب‌های زیرزمینی از قنات و سازه‌های وابسته به آن هم چون آب انبار، یخچال، آسیاب و … بهره برده می‌شد. این سازه‌های آبی بر ابعاد مختلف زندگی انسان از جمله شرایط اجتماعی، اقتصادی، منطقه شهری و محل سکونت مردمان کویر تأثیرگذار می‌باشد. با هدف پی‌بردن به این تأثیرات، پژوهش پیش رو بر اساس روش کتابخانه‌ای و تا حدی میدانی همراه با مصاحبه شفاهی به بررسی سازه‌های آبی و اهمیت این سازه‌ها در منطقه یزد از دوره خوانین تا انقلاب اسلامی، با توجه به اهداف زیر مورد مطالعه قرار داده شده است.- نقش سازه‌های آبی در ساختار اقتصادی- کارکرد اجتماعی سازه‌های آبی- نقش سازه‌های آبی در منظر شهری بر اساس اهداف مطرح شده.
نتایج حاصل از این پژوهش به شرح زیر است:- قنات با توجه به اهمیت خاص آن در سیستم آبیاری یزد در اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی منطقه نقش مهمی داشته است. این سازه از یک طرف در کشاورزی و باغداری منطقه تأثیرگذار بود. همچنین موجب پدید آمدن شغل‌هایی در زمینه آب و آبیاری، که به نحوی در اقتصاد منطقه موثر بود.- سازه‌های آبی در مناطق کویری به‌ویژه یزد با توجه به نحوه شکل‌گیری و حفظ آن‌ها در اجتماعات پیرامون خود اثرگذار بود. به نحوی که در خلق‌وخوی مردمان کویر یا به بیان دیگر مردمان تمدن کاریزی قابل مشاهده است. به این ترتیب روحیه آرامش‌طلبی و محافظه‌کاری، حس همکاری و تعاون در میان مردم این مناطق وجود دارد که به خصوص در زمان ساخت این سازه‌ها دیده می‌شود. همچنین خصوصیاتی مثل قناعت، صبوری و قانونمند بودن از خصوصیات بارز مردمان این خطه است.- با توجه به اهمیت این سازه‌ها در شکل‌گیری مناطقی هم چون یزد لذا در چیدمان اجتماعات شهر و پراکندگی ابنیه عمومی هم چون مسجد و زیارتگاه‌ها نقش مهمی داشتند به نحوی که این بناها معمولاً در کنار مظهر قنات و یا مناطقی که به آب قنات دسترسی داشت، شکل گرفته است.
نیلوفر بنازاده (1393) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته ایران‌شناسی، دانشگاه یزد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، گروه حقوق و علوم سیاسی.
