چکیده
سیستانوبلوچستان از مناطق خشک و کمآب جنوب شرق ایران است که از قدمت چندین هزارساله برخوردار میباشد. ساکنان این منطقه از دیرباز با روشهای ساده، سیلابها را مهار و استفاده کردهاند. ازاینرو صاحبتجربه و دانش بومی ارزشمندی هستند. آنها در همه مناطق اعم از کوهپایهها ، دامنهها، عرض درهها و دشتها با ایجاد سامانههای ساده خاکی و سنگی، سیلاب را مهار و با ایجاد زمین کشاورزی و کشت سیلابی، به نخلستان و کشتزار تبدیل کردهاند. این سامانهها متنوع بوده که برخی متروک و عمده آنها موجود و همزمان با بارندگی فعال میشوند. این مقاله با هدف شناخت نظاممند سامانههای فعال به بیان دو نمونه از آنها بنام خوشاب[1] و دَربَند[2] پرداخته است. سامانه خوشاب در حاشیۀ رودخانهها، دشتهای دامنهای و میان تپهماهورها احداث و اجزاء مهم آن شامل: دیوارۀ سنگی یا خاکی، نهرسیلابرسان… و زمین کشاورزی است که همگی با دست و دانش بومی مردم ساخته و تا دو و نیم هکتار وسعت دارند. سامانه دربند خاص درههای کوهستانی با هدف انباشت خاک و ایجاد نخلستان دیم بوده و شامل زمین نخلستان و بند سنگی است که تا نیم هکتار وسعت دارند. این سامانهها علاوه بر تأمین بخشی از معاش روستاییان و عشایر، نقش مهمی در کنترل سیلاب، نگهداشت رسوب، توسعۀ منابع آب و ماندگاری ساکنین، خاصه عشایر مناطق کوهستانی بلوچستان، دارند. این نوشتار، بخشی از تحقیقی است که با هدف شناسایی و ارزیابی روشهای مختلف سنتی بهرهبرداری از سیلاب در بلوچستان با استفاده از روشهای میدانی حاصل شده است.
حبیب الله خوبفکر برآبادی، حمید حسینی مرندی و محمود عرب خدری، دوفصلنامه دانشهای بومی ایران، دوره 6، شماره 12، شماره پیاپی 12، مهر 1398، صفحه 306-279 .
