چکیده
تغییرات آب وهوایی، افزایش جمعیت، رشد و توسعه صنایع و استفاده نامناسب از منابع آب موجود، باعث شده که بحران آب و چالشهای امنیتی ناشی از آن به یکی از مهمترین موضوعات امروز جامعه جهانی تبدیل شود. در چنین شرایطی توجه روزافزون به وضعیت رودخانههای مرزی، اهمیت فزایندهای پیدا میکند و این مسئله باعث افزایش مشاجرات و منازعات هیدروپلیتیکی میان کشورها شده است. کشور ایران به واسطه داشتن رودخانههای مرزی مشترک از این قاعده مستثنا نیست؛ بنابراین چند سالی است که برنامهریزی برای مدیریت و بهرهوری بیشتر از منابع آب رودخانههای مرزی خود را آغاز نموده است. یکی از این برنامهها، طرح موسوم به «سامانه گرمسیری غرب کشور» است. هدف پژوهش حاضر شناسایی تهدیدها و آسیبهای ناشی از کاهش آبهای ورودی به خاک عراق پس از اجرای این طرح با استفاده از مفهوم موسع امنیت در مکتب کپنهاک است. پرسش اصلی پژوهش عبارت است از «مدیریت آب رودخانههای مرزی غرب کشور موسوم به طرح سامانه گرمسیری چگونه مناسبات اقتصادی، سیاسی و امنیتی دو کشور ایران و عراق را تحت تأثیر قرار میدهد؟» در نوشتار پیش رو از روش توصیفی – تحلیلی استفاده شده و گردآوری اطلاعات و دادهها با مشاهده میدانی، مصاحبه، اسناد و اینترنت انجام گرفته است. فرضیه اصلی پژوهش این است که «مدیریت آب رودخانههای مرزی و اجرای طرحهای بزرگ آبی غرب کشور موجب تنش و منازعه سیاسی امنیتی و برهمخوردن تعاملات اقتصادی بین دو کشور ایران و عراق میگردد.» شواهد حکایت از آن دارد که اجرای این پروژه باعث توسعه و امنیت پایدار و جلوگیری از مهاجرت ساکنان مناطق مرزی میشود، اما برای جلوگیری از تهدیدهای احتمالی اقتصادی و سیاسی امنیتی ناشی از کاهش آب ورودی به کشور عراق و همچنین انتقال آب بین حوضهای باید تمهیدات و تدابیر لازم از سوی دستگاه دیپلماسی و دیگر نهادها و سازمانهای مربوطه به عمل آید که در پایان پیشنهادهایی در این مورد ارائه شده است.
علی رضا کیانی، حمیدرضا سعیدی نژاد، شهرام فتاحی و سیروس محبی، مطالعات اقتصاد سیاسی بینالملل، دوره 5، شماره یک، شهریور 1401، صفحه 356-321 .
