چکیده
بیان مسئله: کمبود آب به‌عنوان چالشی همیشگی در ایران وجود دارد. با وجود این اکثر شهرهای ایران سالیان دراز توسط برداشت از آب‌های زیرزمینی و به‌وسیله قنات دوام یافته‌اند و دارای ویژگی‌های خاصی در ریخت‌شناسی (مورفولوژی) شهری هستند. زیرساخت سنتی آبی در اکثر شهرهای ایران دارای اثر زیادی در شکل‌گیری بافت شهری بوده است و نمونه موردی شهر تاریخی قزوین است.
هدف پژوهش: پژوهش سعی بر شناساندن نقش آب در عناصر ریخت‌شناسی شهری است. به عبارت دقیق‌تر آب که خود در عامل بستر طبیعی شهر قرار دارد بر سه عامل دیگر شکل شهر یعنی نظام ارتباطی، نظام قطعات و نظام ساختمان تأثیر می‌گذارد. هدف این پژوهش میزان تأثیرگذاری آب بر این سه عامل است.
روش تحقیق: شهر تاریخی قزوین نمونه موردی این پژوهش است. اطلاعات مورد نیاز در خصوص عناصر شکل شهر تاریخی قزوین در دوره قاجار از طریق مشاهدات میدانی و بررسی مدارک و همچنین انجام مصاحبه با ساکنان قدیمی قزوین و متخصصان در این زمینه جمع آوری شد. سپس تحلیل داده‌ها هم از طریق تحلیل نقشه‌های به‌دست‌آمده از تحقیق و هم از طریق پردازش آمارهای منتج از مصاحبه‌ها توسط نرم‌افزارهای مربوط انجام گرفت.
نتیجه‌گیری: با بررسی نحوه حضور آب در چهار عنصر شکل شهر نتیجه شد که آب که خود عنصری متعلق به بستر طبیعی شهر است به‌عنوان یک عامل مستقل تأثیر زیادی بر شکل شهر یعنی نظام معابر و نظام ساختمان دارد و البته تأثیر عامل آب بر نظام قطعات از دو عامل دیگر کمتر است. به عبارت دیگر آب ابتدا تأثیر زیادی بر نظام ارتباطی و بعد نظام ساختمان و در آخر نظام قطعات شهر دارد و نادیده گرفتن این تأثیر در هنگام مداخله در بافت قدیم باعث می‌شود که تصمیم‌گیری جامع و کاملی در مورد بافت تاریخی صورت نگیرد و نتیجه کار واقعی و اصولی نباشد.
نسیم ایران منش، محمدرضا پورجعفر، سید محمد رضا خطیبی و کرامت الله زیاری، نشریه علمی باغ نظر، دوره 18، شماره 97، تیر 1400، صفحه 46-31 .
