چکیده
دو نظر عمده درباره نقش حکومت‌های ایران بر ایجاد نظام‌های آبرسانی برای کشت‌زارها و کنترل منابع آبیاری وجود دارد که در تعاقب خود نظریات دیگری را درباره مناسبات تولید کشاورزی و ساختار سیاسی ایران در بین اندیشمندان ایجاد کرده است. دسته‌ای از پژوهشگران همچون ویتفوگل بر نقش عمده دولت‌های ایران در ایجاد شبکه‌های آبیاری کلان و تسلط بر منابع آبیاری تکیه می‌کنند و دولت‌های ایرانی را نمونه بارز دولت‌های «آب سالار» می‌دانند و دسته‌ای دیگر منکر نقش عمده دولت در آبرسانی به کشت‌زارهای فلات ایران هستند. با توجه به نقدهای موجود به مبانی اروپا محور و ایدئولوژیک این نظریات تعمیمی حوزه اقتصاد سیاسی ایران، مساله مقاله حاضر بررسی تاریخی جایگاه و نقش حکومت‌های ایران در ایجاد و کنترل نظام آبیاری در اقتصاد کشاورزی ایران در دوران میانه، با اتکا بر اطلاعات منابع و تحلیل آماری این اطلاعات است. در این مقاله بر اساس روش تطبیقی تاریخی و مطالعه‌ای کمی مابین مناطق مختلف بخش شرقی خلافت، علاوه بر اینکه جایگاه و نقش حکومت‌ها در این امر بازنمایی می‌گردد، ادعای دیدگاه‌های متعارض در این موضوع نیز سنجیده می‌شود.
محسن سراج و شهرام یوسفی فر، دوفصلنامه علمی تاریخ ایران، دوره 10، شماره 2، شماره پیاپی 22، آبان 1396، صفحه 110-79 .
