نقش دانش بومی در حفاظت از منابع آب و خاک سیستان (مطالعه موردی: شهرستان هیرمند)

چکیده

انسان برای بقای خود درطول زندگی، همواره از منابع‌ طبیعی استفاده کرده و برای بهتر زندگی کردن، طرح‌های متعدد را به اجرا گذاشته و در گذر زمان، با آزمون و خطا، به نتایجی دست یافته است که امروزه نیز به صورت تجارب مفید و موفق کاربرد دارد و از آن با نام دانش بومی یاد می‌شود. هدف از این تحقیق شناخت و تبیین نظام دانش و فناوری بومی مدیریت و حفاظت از منابع آب و خاک شهرستان هیرمند می‌باشد. شهرستان هیرمند با مساحت 1100 کیلومتر مربع به مرکزیت دوست‌محمد در شمال استان سیستان و بلوچستان واقع شده که جمعیت آن 63979 نفر شامل 372 روستا می‌باشد. با توجه به متغیرهای تحقیق‌، این پژوهش تحلیلی می‌باشد. برای شناخت و جمع‌آوری دانش بومی از روش‌های میدانی نظیر پیمایش میدانی، مشاهده مستقیم، شناسایی خبرگان محلی، مصاحبه، روش گلوله برفی و تکنیک دلفی استفاده شد. همچنین با بهره‌گیری از پرسشنامه، دانش بومی روستاییان جمع‌آوری گردید. پرسشنامه در قالب سوالات پنج گویه‌ای، خیلی بد (نمره 1)، بد (نمره 2)، بینابین (نمره 3)، خوب (نمره 4) و خیلی خوب (نمره 5) تنظیم شده است. برای تعیین روایی پرسشنامه نیز از نظرات افراد متخصص بهره‌گیری گردید. برای تعیین پایایی علمی پرسشنامه، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردیده که مقدار آن برابر با 82/0 می‌باشد. برای تعیین تعداد نمونه‌ها از روش کوکران استفاده گردید. نتایج نشان داد که در زمینه مدیریت آب، روش‌های بومی مدیریت و استفاده بهینه از آب نه تنها آب مورد نیاز اجتماعات انسانی و دامهای منطقه را فراهم کرده بلکه در کشت زمین‌های بیشتر و همچنین توسعه زمین‌های زراعی نیز کمکی قابل توجهی نموده است. نتایج نشان می‌دهد اضافه کردن کودهای آلی و سبز، شخم نزدن زمین در مواقع از سال که بیشترین حجم فرسایش بادی وجود دارد و ایجاد فضای سبز از جمله بهترین راهکارهای ارائه شده از سوی جامعه روستایی و خبرگان بومی منطقه می‌باشند. همچنین با اولویت‌بندی راهکارها در زمینه حفاظت آب مشخص شد که آبیاری در هنگام شب به عنوان اولویت اول با انحراف معیار 84/0، در زمینه مهار آب و کاهش آثار کم‌آبی استفاده از روش‌های مناسب کاشت با انحراف معیار 88/0، در قسمت ذخیره آب، مصرف بهینه و مناسب از آب با انحراف معیار 76/0 و در قسمت آبیاری زمین، مدیریت مناسب آب و احترام گذاشتن به اصول و قوانین آبیاری با انحراف معیار 46/3 معرفی شدند.

مهدی نوری (1396) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی منابع طبیعی – آبخیزداری، دانشگاه زابل، دانشکده آب و خاک.