چکیده
باغ‌های کرانه جنوبی دریای خزر از نمونه‌های برجسته باغ‌سازی ایرانی است که بر خلاف باغ‌های کویری ایران تضاد چندانی با محیط اطراف ندارد. مسئله پیش رو در تحقیق حاضر عدم شناخت و معرفی باغ‌های کرانه جنوبی دریای خزر و عوامل تأثیرگذار در شکل و هندسه آنان است که به دلیل آثار اندک به‌جا مانده از این باغ‌های تاریخی، مطالعه و پژوهش چندانی در این خصوص صورت نگرفته است و تنها می‌توان به توصیفات پراکنده تاریخی و سفرنامه‌های سیاحان اروپایی و تصاویر اندک از آنها اشاره کرد. بسیاری از باغ‌های دوره صفوی با الگوی هندسی و فضایی منطبق بر الگوی باغ ایرانی در این ناحیه احداث شده است و تفاوت آنها با باغ‌های نواحی مرکزی و جنوب ایران تنها در جزییات و نحوه استفاده از عناصر طبیعی است. لذا شناخت این باغ‌ها به عنوان گونه‌ای ویژه از باغ ایرانی در کنار سایر گونه‌های کالبدی ضروری به نظر می‌رسد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به استناد کتب و تصاویر تاریخی در ترکیب با روش نمونه موردی به صورت برداشت میدانی و با هدف شناسایی خصوصیات باغ بحرالارم بابل انجام می‌‌شود و نقش عناصر طبیعی را در این باغ با اصول باغ ایرانی مقایسه می‌کند.
مقاله حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که نقش عناصر منظر از جمله آب در شکل باغ بحرالارم به چه صورت بوده است؟ در پاسخ فرضیه پژوهش بر این تأکید دارد که حضور گسترده آب در منطقه و تعامل کامل باغ با بستر، سبب ایجاد گونه‌ای از باغ به نام باغ-جزیره شده است. بازشناسی تصویری با توجه به شواهد تاریخی، نقل قول‌های مورخین و سیاحان و وضع موجود باغ حاکی از این است که باغ بحرالارم باغی جزیره‌ای است که با توجه به شرایط مناسب اقلیمی و فراوانی آب در منطقه احداث شده است. پهنه وسیع آبی و تعبیه کل باغ در جزیره مرکزی از نمونه‌های ویژه در باغ‌های ایرانی است. احترام به آب و ارزش آن در نزد ایرانیان علی‌رغم عدم توجیه اقلیمی، سبب شد که موقعیت فوق به صورت یک باغ و اقامتگاه و تفریح‌گاه سلطنتی درآید، وجود این باغ دال بر تنوع کالبدی باغ ایرانی با حفظ اصول اصلی آن است.
وحید حیدر نتاج، نشریه علمی باغ نظر، دوره 14، شماره 54، آذر 1396، صفحه 20-5 .
