چکیده
مقدمه: در شهرسازی و معماری ایرانی تقریباً همه عناصر و فضاهای معماری و شهرسازی از جمله خانه، مسجد، بازار و حتی معابر به نحوی با آب مرتبط بودهاند. بسیاری از عناصر معماری و شهرسازی برای نگهداری و توزیع و مصرف آب به وجود میآمدند ازجمل مهمترین این عناصر، آسیابها، قناتها، حمامها، محلات، مساجد و باغها هستن؛ بنابراین بررسی نقش آب در شکلگیری فضاهای شهری در شهرهای ایران ضرورتی انکارناپذیر است.
هدف پژوهش: هدف اساسی در پژوهش حاضر بررسی نظام آبیاری و نحوهی تأمین آب در شهر ارومیه بهعنوان نمونه موردی است.
روششناسی تحقیق: پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی، پیمایشی و تاریخی و در قالب مطالعهای ترکیبی (کمی و کیفی) در 2 بخش به بررسی نحوه تعامل شهر ارومیه با نظام آبی پرداخته است. بخش نخست شامل مطالعات اسنادی و پیرامون شهر ارومیه و آب است و بخش دوم شامل مطالعه میدانی است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش حاضر، شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی است.
یافتهها و بحث: یافتههای پژوهش گواه این موضوع است که به دلیل اهمیت آب و بهمنظور بهرهمندی همهی افراد از آن، نقشها و روابط اجتماعی گسترده و دقیقی از طریق سازوکار فرهنگی ایجاد شدهاند که اینها خود بخشی از فرهنگ مردم ارومیه را تحت تأثیر قرار دادهاند.
نتایج: نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که گردش و چخش شدن آب از مجموعه مسیر قنات، نهرهای روگذر، گرمابهها و مساجد تشکیل شده است و چگونگی توسعه و شکلگیری شهر ارومیه که شامل استقرار محلات، خانهها و سایر بناهای شهری عمومی میشود، منطبـق و در راستای مؤلفههای شکلدهنده به این نظام گردش و تقسیم آب بوده است. درنتیجهی شکلگیری و توسعه ارومیه، وابسته بهنظام آبیاری و سیستم پایگان آب بوده است.
کیومرث حبیبی و امین خلیلی، فصلنامه علمی مطالعات ساختار و کارکرد شهری، دوره 9، شماره 32، شهریور 1401، صفحه 86-61 .
