چکیده
آب شیرین بهعنوان یک منبع طبیعی راهبردی است که کمبود و محدودیتهای آن موجب بروز منازعه و درگیریهای سیاسی بسیاری در سراسر دنیا شده است. در عصر حاضر کشورها، با منازعات و تنشهای داخلی و خارجی زیادی، در رابطه با آب مواجه هستند. کشورهای منطقه خاورمیانه یکی از چالشبرانگیزترین کشورها در جهان به شمار میآیند. کشور عراق بهعنوان یک نمونه بارز در این منطقه است که با شرایط اقلیمی نامساعد روبروست اما به دلیل عبور دو رودخانه بزرگ دجله و فرات از این کشور، آب مصرفی ساکنین آن از این دو رود تأمین میشود. این دو رود منابع اصلی آبهای سطحی عراق هستند. با اینحال، در سالهای اخیر، سطح آب رودخانههای عراق کاهشیافته است و ممکن است در سالهای آینده به دلیل کاهش بارندگی، بیابانزایی و استفاده از آب بالادست و سدسازی، کاهش بیشتری هم داشته باشد. بهرهبرداری از آبهای مشترک و رودخانههای فرامرزی نیاز بهنوعی همکاری، تعامل و مراودات پایدار دارد که موجب کاهش تنش و منازعه و حتی جلوگیری از جنگ شود. هدف این تحقیق نیز بررسی نقش هیدروپلیتیک در پیوندها و همکاریهای فراملی یعنی همکاریهای منطقهای بین عراق و کشورهای همسایه است؛ زیرا عراق و رودخانههای آن در حوضه آبی مشترک کشورهای ترکیه، سوریه و ایران واقعشده است. روش و متد این پژوهش با تکیهبر منابع کتابخانهای و اسنادی و همچنین رویکرد توصیفی – تحلیلی است. نتایج بهدستآمده از این تحقیق نشان میدهد که با داشتن تدبیر و دیپلماسی کارآمد و همچنین مدیریت جامع و دقیق میتوان بهجای منازعه، بسترهای همکاری و شکلگیری اتحادیههای منطقهای را فراهم و عمق بخشید. همچنین در مطالعات آینده در مباحث هیدروپلیتیک، میتوان بهجای مفهوم هیدروپلیتیک از مفهوم هیدروپلیسی استفاده نماییم؛ زیرا زمانی که مفهوم هیدروپلیتیک صحبت میکنیم بیشتر بر روی مفهوم منازعه متمرکز میشویم. درصورتیکه در حوزه هیدروپلیسی تمرکز بر یک نوع همکاری است. ازجمله پیشنهادهای این طرح، تشکیل اتحادیه همگرایی منطقهای و اتحادیههای مردمی فرامرزی است زیرا که یک الگوی جدید مردمنهاد و فرامرزی را نشان میدهد که کمتر تحت تأثیر دولتها و سیاست قرار میگیرد لذا میتواند پایدارتر باشد.
وسام الیساری (1401) پایاننامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا – جغرافیای سیاسی، دانشگاه اصفهان، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامهریزی.
