چکیده
محدودیت منابع آب شیرین در جهان و افزایش روزافزون مصرف، موجب کشیده شدن آب به عرصه رقابت کشورها و گروه‌های مختلف شده و آب ایفاگر نقش اساسی در شکل‌دهی به روابط اجتماعی- سیاسی میان گروه‌های اجتماعی می‌باشد. در قرن بیست و یکم کمبود آب به‌عنوان با ارزش‌ترین منبع در زندگی بشر، موجب تهدید معاش بسیاری از انسان‌ها در کشورهای مختلف بویژه در مناطق خشک جهان شده و نیاز روزافزون به آب، تغییر الگوهای مصرف، آلودگی، از بین رفتن منابع طبیعی و توسعه بیابان‌ها بشر را به‌سوی بحران جهانی آب سوق داده است. به‌طوری که برخی معتقدند که جنگ‌های آینده و خشونت‌های مدنی و اجتماعی عمدتاً از کمبود منابع آب و مواد غذایی ناشی خواهد شد و حتی با توجه به چالش‌هایی که در این زمینه متوجه حکومت‌ها خواهد بود، کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل معتقد است: «بحران آب در دنیا یک بحران حکمرانی است نه بحران کمیابی آب». در سال 1995 نایب رئیس بانک جهانی نیز اعلام داشت که «جنگ‌های آینده بر سر آب خواهد بود، نه نفت». شاخه‌ای از علم جغرافیای سیاسی که به مطالعه نقش آب در رفتارهای سیاسی در مقیاس‌های مختلف می‌پردازد، هیدروپلیتیک نامیده می‌شود. ایران به‌عنوان یکی از کشورهای خشک و نیمه خشک جهان در منطقه خاورمیانه، از جمله کشورهایی است که با بحران آب مواجه است و این مسئله یکی از اصلی‌ترین عوامل محدود کننده توسعه کشور در دهه‌های آینده به‌شمار می‌رود و مسائل و مشکلات بالقوه و بالفعل قابل توجهی را برای کشور به‌دنبال خواهد داشت. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با شیوه کتابخانه‌ای، هیدروپلیتیک ایران را بویژه از جنبه پراکنش جغرافیایی نواحی بحرانی در حال حاضر و همچنین در افق سال 1404 و سند چشم‌انداز، براساس «شاخص تنش آب» مورد بررسی قرار می‌دهد. یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با توجه به روند افزایش جمعیت و همچنین افزایش مداوم مصرف سرانه آب در کشور، سرانه آب تجدیدشونده در حال حاضر حدود 1800 مترمکعب است که در حال نزدیک شدن به «آستانه بحران» یعنی کمتر از 1700 مترمکعب می‌باشد و در حال حاضر تعداد 11 استان کشور در مرحله پایین‌تر از آستانه مذکور می‌باشند. در سال 1404 نیز سرانه آب تجدید شونده کشور به 1530 مترمکعب خواهد رسید و تعداد 13 استان در مرحله بحران آب قرار خواهند گرفت و در این میان وضعیت استان تهران با سرانه 100 مترمکعب به‌مراتب بدتر خواهد شد.
حسین مختاری هشی، فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک انجمن ژئوپلیتیک ایران، دوره 9، شماره 31، مهر 1392، صفحه 83-49 .
