چکیده
چاه کانالهای زیرزمینی (قنات) اهمیت فراوانی در تاریخ آبیاری و سکونت بشر در زمینهای حاصلخیز در دنیای قدیم دارند. به نظر میرسد که چاه تونلهای رایج در دوران پیش از هخامنشیان، در دوران شاهان این سلسله از ایران به مصر، مشرق و ناحیهی عربنشین گسترش یافتند (530-531 قبل از میلاد). اعراب قنات را تا آفریقای شمالی، اسپانیا و قبرس گسترش دادند. نمونههای قنات، همچنین در آسیای مرکزی، غرب چین، ودر مقیاس کمتری در نواحی خشک آمریکای لاتین یافت میشود. در دوران مدرن بیش از بیست واژه برای شناسایی این چاههای افقی استفاده میگردد. در ایران واژه عربی قنات به معنی باریکه و یا مجرای آب مورد استفاده قرار میگرفت، و در افغانستان واژه کاریز استعمال میگردید. در حالیکه در سوریه، فلسطین و آمریکای شمالی فوقرا رایجتر میباشد. در تمامی این نواحی چاه تونلها هنوز به شکل سنتی احداث میگردند، و سکونتگاههای بشری بسیاری برای آب مصرفی و کشاورزی به آنها وابسته میباشند. هر جا که قنات مورد استفاده بود، ساختار و الگوی مالکیت و زمین داری را در روستا به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
شهرام اردشیریان، صالح پرگاری و حسین حاتمی نژاد، پژوهشنامه تاریخ، دوره 11، شماره 42، خرداد 1395، صفحه 94-69.
