بررسی پتانسیل اکوتوریسمی تالاب بین‌المللی قوریگل و اثرات آن بر نواحی روستایی

چکیده

توسعه روستایی یکی از بخش‌های مهم در توسعه هر کشوری است. با توجه محدودیت منابع در دسترس بشر، حرکت در جهت توسعه پایدار امری ضروری است. برای نیل به توسعه پایدار، مدیریت منابع طبیعی و ایجاد ارتباط میان استفاده از منابع و جایگزینی یا باز تولید آن به پایداری کمک خواهد کرد. امروز اکوتوریسم و توسعه آن به عنوان اقتصاد غیرزراعی در نواحی روستایی مطرح است. در این میان، تالاب‌ها از پتانسیل و جایگاه بالایی در اکوتوریسم برخودار هستند. پژوهش حاضر به بررسی پتانسیل اکوتوریسمی تالاب بین‌المللی قوریگل و اثرات آن بر روی نواحی روستایی پرداخته است. تالاب بین‌المللی قوریگل در 45 کیلومتری شمال شرقی تبریز در شمال جاده تهران- تبریز در نزدیکی گردنه شیبلی واقع است. تالاب قوریگل در کنوانسیون بین‌المللی رامسر در سال 1975 به عنوان تالاب بین‌المللی ثبت شده است. روش انجام پژوهش روش تحقیق کیفی بوده است و برای تجزیه تحلیل داده‌ها از نظریه بنیانی (Grounded Theory) استفاده شده است. روش‌های گردآوری داده‌ها شامل مصاحبه عمیق با اکوتوریست‌ها، متخصصین اکوتوریسم و محیط زیست، مشاهده مشارکتی با اکوتوریست‌ها و مصاحبه عمیق با روستاییان و انجام مشاهده شخصی بوده است. جامعه آماری پژوهش شامل اکوتوریست‌های بازدید کننده از تالاب، متخصصین اکوتوریسم و محیط‌زیست و روستاییان ساکن در روستاهای اطراف تالاب بود. روش نمونه‌گیری پژوهش برای روستاییان و اکوتوریست‌ها، گلوله برفی و برای متخصصین و نهادهای دولتی مسئول سرشماری بوده است. برای تعیین حجم نمونه از اشباع نظری استفاده شده است. حاصل این گردآوری مصاحبه با 52 نفر بود. از این میزان مصاحبه 9 ساعت و 40 دقیقه به صورت ضبط شده و 10 ساعت آن به صورت یادداشت انجام گرفت. بعد از گردآوری داده‌ها با استفاده از نظریه بنیانی، تجزیه و تحلیل داده‌ها انجام شد. بعد از انجام تجزیه و تحلیل، یافته‌ها پژوهش نشان داد که اکوسیستم تالاب، پرندگان منحصر به فرد، پوشش گیاهی، نیزارهای اطراف تالاب، آب و هوا پاک و لطیف و سبک زندگی روستاییان اطراف تالاب مهم‌ترین پتانسیل اکوتوریسمی تالاب بین‌المللی قوریگل است. اثرات توسعه اکوتوریسم تالاب قوریگل نیز در 4 بخش مورد بررسی قرار گرفت. اثرات اقتصادی شامل ایجاد اشتغال، افزایش درآمد مردم محلی، ایجاد بازارچه‌های محلی، تسهیل جریان داد و ستد کالا و جذب سرمایه است. کاهش مهاجرت، مولد ماندن روستاهای اطراف، افزایش امید به آینده در میان روستاییان، افزایش مناسبات اجتماعی، کاهش گسست اجتماعی در میان روستاییان اطراف تالاب به عنوان اثرات اجتماعی بدست آمد. اثرات فرهنگی توسعه اکوتوریسم تالاب هم شامل افزایش آگاهی، افزایش سطح ارتباط خارج از محدوده سنتی، تغییر دید سنتی نسبت به زنان در جوامع محلی، بهبود فرهنگ محیط زیستی، احترام به اخلاق اکوتوریستی، افزایش درک نسبت به فرهنگ‌های متفاوت، کاهش تقابل بین روستاییان و گردشگران بدست آمد. اثرات سیاسی توسعه اکوتوریسم تالاب قوریگل نیز به افزایش مشارکت پذیری روستاییان، بها دادن به تصمیم‌گیری مشارکتی، افزایش امنیت اجتماعی، افزایش ثبات مشارکت، کاهش تنش‌های محلی، افزایش شعورسیاسی، پذیرش دید معقول و منتقد بدست آمد. در مورد اثرات منفی توسعه اکوتوریسم تالاب بین‌المللی قوریگل هم به تخریب محیط زیست، آلودگی تالاب، تغییر فرهنگ محلی اشاره می‌شود.

جواد رستمی (1390) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی کشاورزی – توسعه روستایی، دانشگاه تبریز، دانشکده علوم کشاورزی.